AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Editorial …………………………………………..……………….
General Section :
1. Phulpui khua leh Fu ……………………………………….
- George Lalthanngura
2. Phaisen custom Hiring Centre………………...…….. .
- R. Vanlalchhuanga
3. Letter to Editor…….. …………………………………………
4. Langkaih Ruam atangin
- Lalchharliana
5. NLUP hlawhtlinpuitu kawmna …………….…………
- Thangluaia Sailo & R.Vanlalchhuanga
6. Bilkhawthlir ram chhunga Leilet enkawl dan…………
-Lalsawmliana
7. Lawngtlai District-a RKVY hman tangkai dan.………
- C.Vanlalhruaia
8. Oil Palm china ka tawn hriat ………………………………..
-Lalnunnema
9. Kolasib disrict a oil palm dinhmun………………………
- Lalengliana
Technical Section :
10. Pulses Pawimawhna………………………………………………
B. Ramnunsanga
11. Kuthnathawktute hnena thuchah……………………………
R.Lalpianmawia
12. Oilpalm Chin leh Ram Economy………………………………
R.Lalramhluni
13. Direct Benefit Transfer- Loneitute tanpuina……………
Lalhmingmuana
Regulars :
1. Kan chet velna……………………………………………………
2. Keimahni …………………………………………………………..
Zoram Loneitu
Editorial Board
Editor-in-Chief
Dr.C.Lalzarliana
Director of Agriculture
(Crop Husbandry )
Editors
James Vanlalluaia
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
Joint Editors
H.Thankhuma
Director of Agriculture(R&E)
Lalrinliana
Joint Director of Agriculture
Contributing Editors
DAO-Aizawl,
Lunglei,Saiha,Champhai,Kola
sib,Serchhip,Lawngtlai,Mamit
Cir. Manager
George Lalthanngura
ASSO
Members
Rohmingthanga Colney
Deputy Director (Planning)
R.K.Nithanga
Deputy Director(Oil Palm)
C.Lalthlamuana
Deputy Director(Soil Survey)
C.Lalnithanga
Deputy Director (R&E)
Tlangtimawia Zote
Insecticide Analyst
CONTENTS
ZORAM LONEITU 2003
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Editorial
Mithiamte chuan , Loneih hi sumdawnna a ni” tiin an sawi thin a. Hmasawnna leh
eizawnna nghet reng reng chu leilunga innghata ni thin. Mizoramah hian sumdawnna chi
hrang hrang kan nei thin a, Mahse a innghahna a fuh loh thin avangin a tlo hlei thei lo a ni.
Loneiha eizawngtute hian kan thlai enkawlte hi sumdawnna nghet a ni tih kan hriat a
pawimawh ta hle. Dawrkai chuan cheng tam tak sengin dawr bungrua a lei khawm a, chuta
tang chuan engemaw zat a la help chhunzawm dawn a ni tih a hriat avangin a lungawi em
em a, bungraw lakna atana sum hmang tam apiangin a hralh lehna pawisa tlingkhawm an
dawng tam mai thin a ni. Mizoramah hian hun rei tak chhung chu sorkar-in loneitute zirtir
nan leh tihharh nan tanpuinate, demonstration te a ti fo tawh thin. Heng hi loneituten
chhunzawma, mahni ke ngeia din ngheh nan leh hmasawnpui nan an hman ngei beiseina
avanga tih a ni. Tun dinhmunah hian mitlem zawkin hei hi kan hrethiam chauh niin a lang.
Buh leh thlai hlawk zawka tharchhuah a nih theih nan thlai chi thate, leilung sawngbawl
dan thate, tui an mamawh tawka pek dante, leitha chi hrang hrang hman dante, eichhetu
rannung laka ven dante leh thlai chin dan tha. E.g. SRI, IPP, IJ, etc. te kan inzirtir thin a,
Hetiang avanga thlai thar a lo hlawk takzia te pawh mit ngeiin kan hmu a, mahse sorkar
tanpuina tello chuan mahnia chhunzawm tur kan tlem hle mai. Tunah chuan loneitute kan
harh a hun ta. Sorkar tanpuina chauha innghah hi kan tih tur a ni lo. Keimahni ngeiin
keimahni tana tha ber tur leh hlawk ber tur kan hmuh leh kan hriatte hi kan chhunzawm tur
a ni. Thlai chitha lei nante, Fertilizer leh insecticide leh thil tul dang leina atana kan insenso
hian Kan thlai thar nasa takin a pun phah thin. Sumdawngtuin bungraw lak nan hlim takin
sum an hmang zo ang bawkin thlai enkawlna atan pawh hlim takin kan sum leh thate kan
hmang zawk tur a ni. A hun leh hmun dik taka sum hmang thinte hi sumdawng thiam chu
an ni.
(Dr. C. LALZARLIANA)
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
PHULPUI KHUA LEH FU
George Lalthanngura, MAS
Asst. Soil Survey Officer (Extn.)
Phulpui khua hi Aizawl District chhunga awm, Aibawk Rural Development Block
hnuaia mi niin Agriculture lamah chuan Muallungthu Circle hnuaia awm a ni.
Phulpui khua hi khaw upa ve tawh tak niin kum 1891-ah luah tan a ni a,
Thingtlang khaw pangngai tak a ni a, tunah hian In dinglai 220 a awm mek a ni. Phulpui
khua kan hriat larna ber chu Fu Ching khua an nihna hi a ni awm e.
Khua din a nih atanga kum 57-na, Kum 1948-ah Fu an Ching tan a, Fu that duhna
tak a nih avangin chawl lo leh khaihlak awm lovin tun thleng hian Fu hi an la chin
chhunzawm zel a, NLUP-te a lo awm takah chuan chhungkaw 60/70 vel ni thin kha tunah
hian chhungkaw 140 velin eizawnna atan Fu hi an Ching mek a ni.
Fu that duhna tak khua a nih avang hian sawrkar hmalakna NLUP-ah pawh
Chhung kaw 65 lai awmin chu chu chhungkaw za-a sawmthum dawn (30%) in Fu chin hi
thlangin hei hi Fu chingtu bik atang phei chuan za-a 46 lai a tling a ni.
Fu huan hi a then dai hnaite anih laiin thenkhat chu km 5 pawn lama mite pawh a
ni hlawm. Chhungkawkhatin ram zau takah hma an la lem lo va, chawhrualin tin 2 hmun
ang vel nei anga ngaih an ni. Fu chinna hmun zau zawng hi 112 Ha. vel nia chhut a ni
bawk.
Fu huan nei chhungkaw 140 atang hian Fu herkhawl (engine) nei chhungkaw
54 awmin Fu chingtu tam zawk chuan Bawngin an la her thin a. Khawl nei lo, Bawng pawh
nei lo chhungkaw engemaw zat an awm bawk. Heng chhungkuate hian a remchan dan
angin mi dang bawng an hawh thin.
Phulpui khuaah hian Society mumal tak kum 2013 khan dinin Sugarcane Growers
Society tih a ni a, anni hian theihtawp chhuahin hma an la chho reng a ni. Society hotute
hnen atanga hriat danin,nikum 2014 khan Kurtai manah Rs. Nuaih 258 leh sing 3 chuang
an lalut a, mimal lalut tam zual deuhin Rs. Nuaih 2 atanga nuaih 3 vel an lalut. Kurtai hi a
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
tlawm laiin Kg 1 Rs. 50 niin a to vanglai tak chuan Kg 1 Cheng 120 lai te a ni thin. Kumin
2015 hian nikum aiin an hralhchhuah tam an inbeisei bawk.
Kum tin Fu Ching thar an awm zel avangin an tharchhuah pawh pung chho zel
tura ngaih a ni a, Fu Ching thar tur tan a chi hi a hranpa a lei lovin a her turte ta an insah
hlawh mai thin.
Fu huan nei zau deuh, a her hun laia her zo hman lote pawhin fu hi an sat thlu vek
thin. Hei hi a chhan chu fu kha fur chhunga sah thluk a nih loh chuan a kum leh thalah
chuan a lo chang tawhin her tlak lovah a chhuak mai a, a nget te pawh a lo awm phah thin
a ni. Heng Fu tlawn te hi tlawn 1 Rs.6/- in an hralh thin a ni.
Phulpui khuaa Fu chingtute hian harsatna hrang hrang an neih zingah Fu her
khawl (engine) leh a chhuan thleng tam tawk lote, Fu hmun tlawh pawh zung zungna tur
kawng tha tawk lo te a ni. Kawngte hi siam that nise chuan fu chingtute tana malsawmna
duhawm tak a nih dawn bakah tharchhuah tam lehzualna pawh a ni ngei ang.
Agriculture Department-a thawktu leh bialtu ten theihtawpin an vil reng bawk a,
training te pein an harsatna hrang hrang sutkianpui turin hma an lakpui reng bawk a ni
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
CUSTOM HIRING CENTRE : PHAISEN, CHAWNGTLAI
R. Vanlalchhuanga, MAS
SDAO,
Khawzawl.
Society din leh Tractor pek :
Agriculture Department-in Custom Hiring Centre atan Phaisen, Chawngtlai,
Champhai District chu a thlang ve a. Inkaihhruainain a phut angin Society dinpui an ni a, a
hmingah “Phaisen Farming Siciety" tih a ni a. He Society-ah hianmember 76 an awm
meka. Mizoram Rural Bank, Khawzawlah Society hming hian Account hawn nghal a ni.
Society registration buaipui mek a ni.
Society member-te tan leh hnathawh zel dan tur chung changah dan leh
inkaihhruaina siam a ni. Office Bearer-te thlan an ni a, chungte chuanExecutiveCommittee
Member-te an ruat bawk.
Ni 2 July, 2014 khan Tractor (New Holland 3230 42HP) leh hmanraw dangte he
Society kutah hian hlan fel a ni.
Tractor Operator :
Tractor enkawltu (Operator) tur mi pakhat lak phawt a ni a, Ani hi Champhaia
Tractor hmanga leilet thinte hnenah leileh dan practical training neihtir a ni a. Operator
pakhat chauh tan chuan a buaithlak deuh avangin tunah hian mi pahnih rawih an ni ta a,
anni hi Tractor hmanga hna an thawhin darkar khatah Rs. 100/- hlawhtir thin an ni. Hei
hi Daily-a inchhawr aiin a tha zawka hriat a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Lei kan let ta .
Leilet neituten an nghakhlelh, Department lam pawhin kan nghakhlelh bawk.
Mahse han tih nek nek chhungin hun a kal duak duak bawk si. Nikum, 2014 khan Tractor
hmang hian chhungkaw 18 leilet khawih hman a ni a, darkar 80 leh minute 45 chiah hun
hman a ni.
Sum dinhmun :
Tun thleng hian Tractor-in sum a thawhchhuah tawh zawng zawng chu Rs.
1,04,450/- a ni a, hmanral zawng zawng (Operator hlawh, oil, etc) chu Rs. 42,720/- niin,
hlawkna hmuh Rs. 61 ,730/- a ni. Leileh nana hman bakah hian Buh, Sawhthing leh Thing
phurin Tractor hi a inhlawh bawk thin. Tractor lunan man hi darkar khatah Rs.800/- a ni.
Farmer-ten engnge an sawi ? :
Custom Hiring Centre huam chhunga leilet neituten sorkar atanga hetiang
hamthatna an dawng hi vannei an inti hle a, abikin Tractor hi tangkaipui an inti hle a ni.
"Lawi leh Power Tiller lei leh aiin Tractor hmanga lei leh hian lei a dip tha a, Buh Phun a
nuam a, Buh a thar hlawk zawk bawk a ni" an ti. Farmer-te hian Tractor hman man hi to
an ti lem lo va, thil dang nena khaikhin phei chuan atlawm mah mah niin anhria. Tractor
hmanga leileh hi zawng chhang thlak an ti a ni. Farmer pakhat phei chuan an leilet Lawi
hmanga an leh chuan thla khat vel hun an hmang a, a neitu riah ve char char a ngai a,
Lawi hman man leh a let thiam rawih nan Rs. 12,500/- vel an hmang thin a , ei leh in an la
tumsak bawk a. Tractor an hman chuan darkar 8 vel lekah an zo thei a, mihring thaa han
chul mam leh nen ni hnih lek chhungin lei an let zo thei a, a senso pawh Rs.6500/- vel
chauh a nih thu a sawi.
Leileh hun laia thla khat vel nupui fanaute thlama riahsan thin ten Custom Hiring
Centre an neih tak avanga zan hnih/khat lek chauh riaka an leilet an let zo thei ta mai hi
an tan hian a hlu hle a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Hma lam hun atan :
Phaisen Farming Society hruaitute leh member te hi an inlungrualin an phur hle
a. An member te zingah hian an rama Tractor hmanga lei leh ve theih loh, Power Tiller
chauh hman theihna neite an awm nual a. Heng mite hre reng hian Power Tiller neih tel
an duh khawp mai. Tractor hnathawhna atanga an pawisa hlawh tlingkhawmte hian
Power Tiller lei theih hram turin tan an la mek a ni. Society Committee chuan kum 2015
ah hi chuan Tractor hmanga lei leh man hi darkar khatah Rs.1000 ni tawh se an ti nghe
nghe a ni.
Harsatna an la nei :
Phaisen leilet dungah hian inkalpawhna tur Motor kawng (Internal Link Road) a
la awm lova, Tractor hmanga hnathawh pawh a buaithlak phah thin. Buh phun leh seng
hun a inang lo zung mai thin si a, Tractor kal vel dan turah harsatna a awm phah deuh
thin. Chuvangin , “Agriculture Department lam hian Internal link Road hi min laihsak thei
se la aw” tih hi hruaitute ngenna a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Letter to Editor
To
The Director,
Agriculture Department
Aizawl, Mizoram.
Subject : Lawmthu Sawina.
Keini, E. Lungdar khawchhunga Agriuclture Department-in hma min
laksakna hrang hrangah lawmthu kan sawi a, kum 2012 atanga in hmalak tawhna
Kahzauh leh Suangawk zau Land Development hna min thawhsak te, Suangawk zaua
RKVY a kawng min laihsak te, Pawimual zau Dry Terrace hna min thawhsak bakah tuna
Rainfed Area Development (RAD) Scheme hmanga Pawimual zaua hna min thawhsak
naah hian kan khuain nasa takin hma kan sawn phah a, lawmawm kan tiin kan khawtlang
tan MEL LUNG pawimawh tak min phunsak a, kan lawm em a, i hnenah lawmthu kan sawi
a ni.
Ram leh hnam tana nasa taka hna in thawhnaah tluang tak leh dik taka
thawk zel turin duhsakna kan hlan che u a, kan khawtlang tana in hnathawhah hian
lawmthu kan sawina tlawmte hi min lo pawmsak turin kan ngen che a ni.
I rintlak,
Sd/- H. LALTANA Sd/- F, LALBIAKSANGA Sd/- LALCHUANGLIANA SAILO
President Chairman Chairman
Village Council/Court Joint FMC Pawimual Zau
E. Lungdar E. Lungdar E. Lungdar
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
LANGKAIH RUAM ATANGIN
Lalchharliana, MAS
SDAO, Zawlnuam
Zoram khawvar hun hi engtikah nge ni ang aw? tia ka ngaihtuah mek laiin sana
ka'n en chuan khuantevik vel a nita awme. Khua a lo var tep tawh chu lo niin. Mitthlain
chhehvel khaw hrang hranga hmunhma tha lai laite a hmu uar uar a, ruam rai tha leh
hmun rem chin ringawt pawh ram bial khat chhiarpui atanga teh chuan ei leh bar tur
ringawt na na na chu hnianghnara tlan tur awmin lungphang tur niin kan lang lo. Green
land vur ram atang chuan tih hlaa 'Mihring erawh an sual' tih ang chauh emaw kan nih le
aw! tihte a ngaihtuah theih rum rum mai ka ti. Ram tha deuh deuh 'Hei hi tu ram nge?' tiin
han zawt ila, tu pa ram emaw hlir a lo ni vek a, a titha deuhin an dah ngaw satliah mai a,
engtik khawtika hnemhnang tur ni hlei lo, eng emaw hian a khat ve luk a, a neitute eng mi
nge an nih han inzawt ila 'An hna mi vak lova' tih a nih loh vek leh 'Aizawl pa ram a nia, a
ngaihsak vak lova' tih a ni duh viau.
Mizote hi hnam thatchhia kan ni lo, a hlawk dawn chuan thawh hreh kan nei lo
tiin kan infak lui hram hram thin. Kum khata thar zung zung thei bak hi chu mi tam zawk
hi chuan kan ngaihtuah peih emaw chu aw! A taima leh fing fal deuhten leilet an han siam
hram hram a, kum a lo vei a, an buh thar zat han inzawt ila, a neitute ngei pawhin an thar
zat ni lovin an chan zat min hrilh thei hram a, hengho lakah hian eng chen nge inhuam tur
ni ang aw, keini a hminga thawktute hian? Pu Hmutea tih dan takah Moral Support an tih
ang hi a tawk tiu teu viau mai em? tihte rilru kil khatah a awm deuh reuh. In fuih tharna
leh zirtirna neiin han intukkhawm ila, Upa pawla phusa deuh an lo kalkhawm a, hnathawh
dan leh thil pawimawh zual pawh inhrilh a inthlahrunawm deuh rum rum thin. 'Kan faten
min tuipui tawh si lova, keiin ka thawk hlei thei tawh si lova, ' an han ti zuai raih mai han
hriat hi chuan amah Pu Dawnga (of Sairang)in dawra hmeichhe thawmhnaw chi khat,
amah vekin 'phir lukhum ' a tih mai, an awm vela an dah thin, dup deuh reuh hi a hum
chhin a, 'a nuam ve tho' atihte min tihrechhuak rum rum a.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Farmer-te leh sorkar hnathawk zingah pawh hian mi chi hnih hi kan awm vekin
ka hre thin - a sawia sawi chi leh a thawha thawk chi. Mi taima laileng hi chu an awm na-
ngiang mai. Sorkar leh a hnuaia thawkho atangin beisei tur a awm ngai tih pawh hre lo
ang hmiaha mahni thawh thawha thawk mawp mawp mai, mi ningkhawng pawh hre vak
lo, hriat pawh tum lem lo, 'Tumah ka awt lo va, Tumah hian min awt lem lo mahse apawi
lo' ti ang chi han tawn fuh tluka hlimawm hi a vang viauin ka hria. Tlin ila, hman ila, theih
tawp chhuaha han thawhpui bawrh bawrh mai hi a chakawm thina. Tanpuina lam chi
inthlahrung tak maia an han sawi rik dek dek chuan, Pu Mapuia tihdan takah lei leh van
chu phut lovin lei pangkhing chanve chanve leh pawh tling lo mahse…. thuneihna zawng
zawng ka hnenah peka ni tawh ti thei dinhmuna han din lawk theih a chakawm rum rum,
ni khat tal. Tichuan a phu leh mamawh tak takte na na na chu an mamawhna zawna piang
ah han puih duak duaka chakawm fu ni!
Ti daih ila, Mizote hi pawl din awlsam ang reng tak, pawl hming chuan thawh
hreh pawh nei lutuk lo, thawk ho dual dual mi kan ni deuh a, pawl hming chuan khawlai
leh kawrkam tawphnawk pawh paih fai leng peih kan ni. Pawl thenkhat phei chuan nileng
in rawtuai leh tumbu khawprhin, zanah pickle siamin, tukah an zuar leh nghal zat peih a,
Chhungkaw tan chuan vawi khat hmeh khawp pawh engtik lai maha ngaihtuah tura beisei
chi map lo te kan ni lawi a. Nilengin motor liankhat tlat mai blanket sua, felfai taka zarro
leh thak peih, mahse mahni thawmhnaw chu te thamte pawh su leh peih lawi si lote kan
ni nawk bawk a, eng nunphung nge ni ngai aw, Pu VL? Thawh ho nuam ti viau e ti lo chuan
sum pai inrawlhna Co-operation Society ang chi-ah erawh chuan thawkho leh hlei thei der
lo, mal tlat tlin bawk si lo, thawhho tak tak thiam lawi si lo kan ni mai em? Tih biknei lovin
kan sawi a, tih bik deuh neiin sawi law law te'ng, thalaite lo inngaihbel atan aw. Mizo
thalaite zingah hian a fel pawl chu an awm tehmeuh mai a, tu ma han dem rual loh
khawpa nu leh pa leh khawtlang leh ram tan meuh pawha chhuanawm ngawih ngawih an
awm zauh zauha, an chhuak thar pheuh pheuh bawka, a khat tawkin. Mahse, a nawlpui hi
han inthlir ta ila, thawh zah kan ngah mange tih loh theih a ni lo. Kuthnathawh hi a
zahthlakin a changkan-loh-thlak kan ti em ni? Kut hnathawh zah hi a zahthlakin a chang -
kan loh-thlak zawk tih kan hria em? Vawi khat chu Kolasib ICAR Complex-ah khuan tun
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
hma deuh khan engemaw an tihdan entawna tihve tul thil a awma, kan puten an lak
atanga zir chawpa ti ve turin min ti mauh mai si a, ka zu belbul ngun hle. 'Chuan lnrinni a
ni a, ka kal tho a, rin loh deuh maiin kan pu Scientists ho chuan Office kharin pawnah hna
an lo thawk laih laih a, ran ek chi hrang hrang chawhpawlhin an lopho chhuak a, a thenin
a ro hmasa an lo zawn laih laih a, an thlai chin nan an lo sem darh bawk a, Scientists rual,
mahni ram lo lehnghalah heti khawp hian thahnem an ngai a, tha tina buai duh lovin an
thawk miah miah mai si tak a, keini ve! !?...ka ti nauh nauha. A hriaten an sawi thin, USA
President ropui ber pawla ngaih John F. Kenedy-a fanu lah kha a nu leh pa ropuina leh
hausakna ringa indawm bawihno mai lovin mahni intodelh a duh tlat avangin mi tual lai
sam faiin a inhlawh fo mai niawm a ni a, mi pawimawh, President meuh fanu a nih miau
avangin US Secret Service hoin an zui dat dat thin, an tia lawm. Kum 2000-a Mizo Writer
of the Century chawimawina dawngtu, kawng hrang hranga ka icon, Zikpuii pathu
khawchang ka la hriat reng chu, 'Australia-a India ram palai hna ka thawh laiin tuk khat
chu University zirlai rual, millionaire fanu-fapa ho hian bawlhhlawh phur motor hi an lo
um luih luihmaia, engtizia ta mai nge tia mi ka'n zawh nak chuan an Zirna senso
intodelh an duh avangin bawlhhlawh loading leh unloading-a inhlawh tum an nih thu min
hrilh ta mai a, a mak ka ti ngei mai' a ti. Khawvel huapa Philosopher ropui leh lar (a nihna
kahre seng lo! !) Jonathan Swift chuan, 'Politician singkhat aiin buh fang khat tipung thei
kan ramin a mamawh zawk' zuk ti thlawt a, Mizo thalaiten zir tur kan va ngah em ti r'u!
Mizote hi thil hria leh bengvar ang reng tak hi kan ni hlawm a, kan thil hriat leh
bengvarna te lah phochhuah kan chak et et fo thin. A ni lah taka, ahriaa te chuan hriat
pawh an hre narawh e. Pu Hmutea'n a tia lawm, 'Thla de tir a lei bur avanga ruahtui tam
nachhan chu tui dawng khawl thei hek lo, a baw zel a, tuah te chu tam lo chi a ni hlei nem'
a ti ve tlat. A dik ka ring, kei paw'n. Thil hre thei leh bengvar awma ka hriat Chu, vawikhat
chu thingtlang pa pakhat Aizawla rawn zin hian ahma chiaha bike insu hi ava nang chiah
mai a, chutah chu pa chuan 'Kan thenawm nu chuan a hre leh daih tawh ang Chu' zuti a. A
thenawm nu chu a bengvar awm teh e. Mizo pa thenkhat thil Chik leh remhre em em, thu
khawchang han hriat hi chu a bengvarthlak satliah lo va, a chhawr naawm thin khawp
mai. Mi thenkhatina Sanghal ven nana silaia kah thawr bak chu a ngaihna an hriat der loh
laiin pa remhria chuan hahdam deuhin sorkar sadai thiat hauh lovin tih dan anhre
maichu anih hi.zauna leh bengvarna rau rauah midang tana tangkaina nei chi hi chu ui
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
lova inhrilh hriat zel hi a tha awm hle mai. A mak khawp mai, farmer zingah pawh hian
mithiamten zirtirna an pek dawn pawha hriat hnu vek ngaithla leh mai -mai tura inngai
pawlte, 'Hetiangte chu inpian hma atanga kan tih hrep tawh a ni a, nangni aiin kan hre
zawk' lo ti duh mai tawkte hi awm a ni a, zirtirna petu zawk hi a eng-a-mah hmain in
kiltawih mai a awl fo. Thangkhat lian teh meuh buh Ching tawh thin, tih dan Phung ngai
reng bak hmasawn tum miah lo, a thiamte sawi lah eng teh chiama ngai bik lote kan ni.
Vawi khat chu Farmers' Training-ah 'Thil hria kan inti hlawm bawk a, a nih leh
thingfanghma pa hi pawnfen fen tirin a nuah a chang thei em?' tih leh ' Good Friday-a
vaimim tuh hian kawm a pai tam bik em?' tiin kan inzawt fiam mai mai a, thil hria inti
theuh kha an ngaihdan a phir phawk mai.
Loneitute zingah pawh hian a fing apiangin hmasawnna tur an ngahzia hriain
training pawh an ngai pawimawh bik thin . Kan ranvulh natna satliah leh chaw ei tha duh
lo tih mai maiah pawh a damdawi man leh a thawktute rawn man pek kan hreh miah lova,
hritlang satliah leh vawi hnih-khat hahchhiau mai maiah pawh thenkhat chuan Cheng tam
sengin mithiam kan rawn hreh lo a, a tha e, chutih rualin lo neih lama mithiam ten
training an han buatsaih a, a thlawn liau liauin an thiamna zawng zawng anphawrh fai
leng duh a, thlai damdawi nen lam a thlawnin an han sem zui lehnghal a, heti Chung hian
sum pai tlem azawng tal dawn loh chuan lunghnur tlat te hi kan ni a, hmasawn zia kan ni
meuh em aw? Tuhuatthu suhah mi thenkhat hi chuan tawngkam khat leka inhrilhfiah mai
theih reng, BP endan tih angrengte han inzawt ila, 'Cheng tam senga kum tam kan zir
chhuah, chutia inhrilhmai maite Chu, achi nang' min tihkhum vin hlar a; chutiang vel
karah chuan kan chaw rin pui ber buh leh thlai chi hrang hrang chin dan leh enkawl dan
meuh pawh kan hlut thiam tawk lo fo. Thenkhat phei chuan a thawktute zah vanga tlawm
ngaih chhuaha tel ve hram hramah te kan inngai emaw ni? Kawng lehlamah chuan a
thawk tute pawh inenlet a tul ve tho mai thei. An sawi fo, chawhnu inkhawma muthlu tam
thin leh engtia intihharh tur nge tih Pathian thuhriltu pakhat an zawh tum a, a chhanna, '
Tiang tha lenglawng kha la ula, thusawitu chu Receptionist hoin vaw harh rawh se ' a ti an
tihte pawh hi inzir nan a tha khawp mai. Inbuatsaihna tha lo chung chunga han khuainuai
ringawt mai hi zawng, ngaithlatute chu engtin pawn awm se, an thiamawm ve tho mai
thei.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Mak ve deuh chu hman lai nuho kha an mo thar laia hrehawm ti viau e ti lovin an
mo tharte lakah erawh chuan that chhuah an tum chuang der lo, that chhuah a hnekin an
mo tharte tha leh zung, am thei ang bera chhawr antum thin niin an sawi. A dik em ka hre
phak lo va, naupang zirlaibu pakhatah kan zir tawh thanin ka hria, in la hre ve hlawm
emaw. Tun hma kan zirlai kha chuan kan dem deuh thin hlawmin ka hria. Tun lai mite nen
hian enge danglamna kan neih aw ka ti ve mai mai. Engemaw lai chuan engemaw kan lo ni
ve tawh thin a, hrehawm tihna lai kan nei thin, tunah engemaw kan lo ni ta a, engemaw
kan nih lai khan hreawm kan tih thin em kha khawnge hetiang ka nih takah chuan tia that
chhuah tak thut hi a har ve ngiang ni tur a ni. Mak ve satliah, dik ang reng fu sia lang, Pu
SR Paula sawi ka hriat reng chu, 'Chunga mite hi chuan thuneihna te, sum lehpai te leh
mimal hamthatna awm thei chi reng rengah hi chuan a theih anga tam hi Decentralize se
la, chutih laiin mahni tumtawk vanzemah tih ang deuhin mahni theihna zawnah hi chuan
thil hi centralize kan duh tlangpui ' zuk ti ve tlat a, dik maw dik lo maw!
Thu dang a lai chuan hmun dang chu ka hre tam lo nain ram hlawm khatah chuan
Zawlnuam leh a chheh vel hi kan ram riangte huam chhungah na na na hi chuan hmun
rem leh ruam rai tha pawl tak a ni mai awm mang e ka ti thin. Mizoram hmun dang aiin ei
hmuh a awlsam deuh em aw tih turin rimtawng lutuka hna thawk lo pawn ei chawp na na
na chu a hmuh theih ni awm a ni. A ram hmunhma tam zawk chu hmun zawl 0-10% slope
huam chhungah a tla hial ang tih tur khawpin a rem tha hlawm. Hmun dang ang deuh
bawkin leilet nei tam tak chuan hnam dang an chhawr deuh chawt a, chutih lai chuan
engemaw zat chuan mahniin an thawk tang tang thung. Hengho hi chuan lung an tiawi
thin ngawt mai, remchang ni sela midang thlima duhsak bik an chakawm rum rum thin. A
hma chuan leilet nei tha thin, tun hnua sangha dila let ta daih an awm nual bawk tih han
hriat chuan ngeiawmah a kal lek lek thung. Engtia han tih rual a ni si lo.
Khawpakhat Thinghlunahchuan leilet hmun tha deuh mai, mahse tui ngah lutuk
avanga fura buh chin theih hauh loh, thlasik lai chauha buh chinna chi an nei nual thung a.
Hengah hian fur laiin sangha an dah a, thalah sangha an man rem veleh buh an Ching leh
hlauh thin a, a remhriat thlak ang reng khawp. Mahse heng ramah pawh hian tuikawng
mumal tak awm se chuan a fur a thalin buh chin theihna tur chu a ni Chiang mai. An tui
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
ngah an buaipui ani ber mai e. Kumin khan an lo tan tlai hret a, a seng hun laiin ruah tla
hmasa a nang hman chiah mai a, mahse phur za vel chu an thar ta hram a, anlawmpuiawm
tho tho e.
Leilet hmunhma tam ber hi luikam atanga hla lo tak, mahse tui lak dawn chuan
buangbar thlak ve fe si a ni fur mai. Tui kawng siama tui amaha luang tur chuan a
hmunhma a zawl ang reng si a, thui tak tuikawng sial a ngai a, hmun thenkhatah Minor
Irrigation Department-in Canal siamsak tawh mahse enkawl zui mumal loh a nih bakah
hma thar lak ani tawh lem lo nen, tui dahkhawlna tuizem awm lo nen, an chhawr bawk
tehchiam thei lo. Chaw bel bula riltam an ni ber awm e. An harsatna sutkianna awlsam ber
tur nia lang chu tui pump khawl lian deuh hmanga tui pump chhuah a, tui dah khawlna
tuizem lian tawk taka dah khawl a, duh hun hun leh duh ang tawk tawk herh chhuah
theiha siam a nih mai hmel.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
NLUP (WRC-II) HLAWHTLINPUI KAWMNA
R.vanlalchhuanga, SDAO,
Khawzawl
&
Thangluaia Sailo, AEO.
Kawlkulh Circle.
Beneficiary : TC Vanlalruata S/O Lalsanga(L)
Khua : Pawlrang, Kawlkulh Circle, Champhai District
Zawhna : NLUP i dawnte i hmang tangkai viau niin kan lo hria a, rawn
kawm lawk che a, zawhna eng eng emaw rawn zawh che kan duh a, a rem em ?
Chhanna : E, rem tehreng e, in va tilawmawm ve.
Zawhna : Engnge eizawn nan in hman ber thin a?
Chhanna : Kan chhungkaw eizawnna ber chu tlangram lo neih a ni thin a,
Kum 2007 atang khan tlangram loneih bansan nan tiin Sapthei huan kan siam tana, mahse
kan bersei ang a ni ta chiah lo deuh a.
Zawhna : Tichuan engtin nge i tih tak a ?
Chhanna : NLUP 1
st
phase dawng turin thlan ka ni ve hlauh mai a, ka nu,
Zalawmi hmingin kan dawng ve a.
Zawhna : NLUP ah chuan enge I thlan a?
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Chhanna : Eizawnna ngial nghet tling deuh ber dawna ka hriat avangin
WRC-II kan thlang a ni.
Zawhna : Engtinnge NLUP atanga pawisa I dawn chu i hman?
Chhanna : NLUP pawisa hi tum khata dawng nghal vek kan nih loh avangin a
buaithlak deuh a, Mahse kan pawisa dawn ang ang hi Bank-ah kan dah khawl a. Tichuan ,
JCB ruaiin terrace kan lai ta a ni.
Zawhna : In pawisa dawn chu in ram buatsaih nan hian in hmang zo vek
em?
Chhanna : Hmang zo vek e. A la daih loh avangin kan pawisa ve ang ang kan
hman belh ve nual zawk. Tin, installment (pawisa) kan dawn hian kan laih belh ve zel bawk.
Zawhna : In terrace-ah chuan buh in ching nghal thei em?
Chhanna : A kum hmasa ber, kum 2011 kha chuan tui kan nei thalo nen buh
kan ching lo va. Hemi kum hian Chana leh Antam kan ching. Kum 2012 atang khan
Agriculture Department-a thawktute min rawn angin SRI hmangin Buh chu kan ching tan a
ni.
Zawhna : Buh chu i thar hlawk em? Engzat nge i sen?
Chhanna : Hlawk ve e. 2012 kum hian tin 100 kan seng ve a, kan lawm
khawp mai.
Zawhna : Buh chu i ching zui ta zel em?
Chhanna : Aw ching zui zel e. Kum 2013 ah chuan tin 150 lai kan thar a.
Zawhna : Tui chungchanga in harsatna kha a reh tawh em ni?
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Chhanna : Reh a ni mai ang chu. Kum 2013 khan Agriculture Department
lamin tui dah khawlna (Water harvesting Tank) min rawn siam sak hlauh mai a, tui chu kan
nei thei ta. Kan lawm khawp mai.
Zawhna : A nih leh tlangram lo neih kha in bansan ta nge, in la tikawp tho?
Chhanna : Sorkar tanpuina azarah kan bansan thei ta e.
Zawhna : Nichin khan SRI kha i sawi lang a, enge a an?
Chhanna : E a tha ka ti khawp mai, kan zawngchhang khawp mai.
Zawhna : Agriculture Department-in kawng dangin an pui che em?
Chhanna : Pui e, kan ram hi a hmunah hian min rawn enpui a. Rannung
venna leh thahna hlo te, fertilizer te min pe a, hei hi buh kan thar ve theihna chhan
pawimawh tak niin ka hria.
Zawhna : A nih leh eng buh chi nge i chin thin?
Chhanna : A hma lam kha chuan buh chi kan hmuh theih ang ang kan ching
mai thin a. Tunah chuan Agriculture Department-in Buh chi tha, kan ram ngeih zawng tur
tak mai min rawn pe a, chu chu kumin (2015) atang hi chuan kan ching ang.
Zawhna : Buh chi hming chu i sawi thei em?
Chhanna : Aw, DRRH-2 an ti.
Zawhna : A nih leh hei Power Tiller i nei a, hei hi engtia i neih nge?
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Chhanna : Power Tiller hi subsidy-a lei ve ka tum a, ka chang thei mai lova,
Kum 2013 khan Serchhip lama mi, a hlui (Second hand) Rs.35,000.00 in ka lei ta a ni.
Zawhna : Sawi belh duh dang i nei em?
Chhanna : Nia, Sorkar-in eizawnna ngial nghet kan neih ve theih nana
duhsak taka NLUP min pe te, min enkawltu Agriculture Department lamin hneh taka min vil
leh a remchang ang apianga min tanpui thin hi kan chhungkua kan lawm tak tak a ni. Kan
chhungkaw tan chuan NLUP hi malsawmna hlu tak a ni.
Zawhna : Inkawmna hun tha tak kan nei thei a. Kan lawm khawp mai.
Chhungkuain malsawmna in dawn zel theih nan duhsakna kan hlan che u a ni.
Chhanna : Keini pawh kan lawm e.
(Pu TC Vanlalruata, Pawlrang be duh tan Phone No. 8974206483-ah a biak pawh
theih e)
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
BILKHAWTHLIR SUB DIVISION CHHUNGA
LEILET ENKAWL DAN
(Ram luah hawh kalpui dan leh ram neituin a hlawkna nasa zawka a tel theih dan tur)
Lalsawmliana, MAS,
SDAO, Bilkhawthlir.
Bilkhawthlir Sub Division hi Kolasib District hnuaia Sub Division pahnih zinga
pakhat zawk, Mizoram hmar tawp, Assam ramri depa awm a ni a. A huam chhungah hian
khaw pakua Bilkhawthlir, Vairengte, Chhimluang, Buhchang, Phaisen, Phainuam,
Saiphai, Chawnpui leh Saihapui 'V' te hi an awm a. Heng khuate hian leilet behchhan tur
an nei vek a; tin, an leilet enkawl dan phung pawh a inang tlangpui vek a ni. Tun
dinhmunah chuan an ram zawl tam ber hi hmun kilkhawr lai deuh tih loh chu leilet hmin
sa leh enkawl mek a ni deuh vek hlawm. Leilet neituten an leilet te an hralh nasat avangin
tunah chuan leilet tam zawk mah hi Aizawl leh khaw dang danga mihausate ta a ni ta fur
mai. Heng te avang hian leilet enkawl dan chungchanga dan leh hrai siam pawh harsatna
chin thui tak a awm thin.
Leilet neituten leilet (WRC) an enkawl dan hi hnam dang (vai kan tih te) hnenah
intiamkamna siama ram inhawhtir (land tenure system) a ni kan ti thei ang. Hetiang
kalphungah hian leiletin tui a hmuh that dan azir te, leilet a hmin that dan azir te, a hmun
ualau (emaw kilkhawr) dan azir te leh chhan dang dang avang tein a ram neitu leh ram
hawhtu inremsiamna a inanglo thluah a ni. Tih dan tlanglawn berah chuan leilet la hmin
chiah lo, buh chin nana la hman theih chiah lohnaah chuan a ram hawhtu vaite nen
inremsiamin, Hun bi tiam chhunga a thlawna ram inhmantirna (MINA an tih mai) kum 2
kum 3, kum 4 thleng pawhin an siam thin. Hemi hun chhunga buh thar zawng zawng kha
a enkawltu chan vek tur a ni a. Ram neituin chan a nei ve ngai lo. MINA hun chhung a tawp
chinah erawh chuan leilet neituin buh thar hauhchin a nei veta thin a ni. Leilet hminsaah
erawh chuan MINA hi an siam ve ngai lo niin a lang.
MINA hun a ral tawh emaw, leilet hmin saa ram inhawhtir a nih chuan leilet that
dan azir te, tui a hmuh that dan azir te leh a ualau dan azir tein leilet neitu leh a enkawltu
ten inremsiamin buh thar kum tinin an insem thin. Leilet pangngai, hectare 1 (7.5 bigha)
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
ah hian chawhrualin buh hum tin 300 vel an thar tlangpui thin a (Bigha 1 hmunah buh
hum tin 40 vel thar anga ngaih a ni). Tih dan tlanglawn berah chuan leileit neituin buh tin
150 vel a hauh thin. Chu chu kum 1-ah buh vawi 1 thar nan hmang se, a zahve ang vela
ngaih a ni. Leilet neitu hian kum 1 atan hei bak hi hauh a neitawh ngailo. Leilet,tuihmutha,
athawktu vai taima leh remhria chuan a leilet enkawl zahve aia tam mahahte buhpui chin
hmain Tai (thar rang) chin nan a lo hmang lawk a, tai a thar zawh veleh a ram ngaiah vek
buhpui a ching leh thin. Tai a chin atanga athar hi aman a pual vek a, buhpui a thar atang
chiah hian a leilet neitu chuan a chanpual a la thin a ni. A nihna takah chuan leilet
enkawltu vaite chan chu a tam zawk fe tihna a nih chu. Tin, leilet buh chin nana rem chiah
lo hmun tuihul lai hi a enkawltute hian thlai chin nan an hmang nasa hle bawk, hei pawh
hi anmahni pual vek a ni, ram neituten an chuhpui ve ngai lo. Hei hi an sum hnar ber
pakhat a ni a, an hlawkpui viau a ni. Leilet thlai chin theihna hmun tuihul
awmnaa thawh chu a enkawltuten enkawl an chak deuh nge nge thin reng a ni.
Tuna kan dinhmunah hi chuan Bilkhawthlir Sub Division chhunga leileta kan
buh thar chhuahte hi leilet ram neitu Mizote kutah a lut tlem hle. Tun anga hnam dang
vaite kuta kan leilet kan dah reng a nih chuan hei aia tih dan tha zawk hmuhchhuah a har
hle. Eng pawhni se, leilet neitute hi tangrualin taiah pawh hian buh thar hauh tel ve ta se
la, a ziaawm ngei ang. Buaithlak ber chu ram neituin a thawh peih miau loh chuan an
hnathawktu vaite duh dana an kal loh theih lohna chin a awm thin. Leilet neitu, an leilet te
hnam dang vai kuta an dah chhan ka zawhna min chhanna tam ber chu leilet phai khaw
lum hnuaia dum dai an peih loh thu te, hetia vai an enkawl tir hian an nin hnadang,
Entirnan sangha dil siam, huan siam, kuhva hmun siam leh a dangte tan hun an neih phah
ve a, a remchang zawk niin an sawi ve bawk. Kum 2015-16 kal mekah hian Bilkhawthlir
Sub Division chhungah chhuah lam leh tlak lam vil thei turin Rashtriya Krishi Vikash
Yojana (RKVY) Scheme hnuaiah Custom Hiring Centre 3 din tum a ni. He Scheme hmang
hian loneituten leileh nan man tlawm tea Tractor hman theihna a inhawng dawn ta. Kan
WRC area hi a zau tham em avangin Centre pali tal nei thei ila a duhawm khawp mai. He
Scheme hi hmang tangkaiin leilet neitute hian a ngheta vai kan chhawr hi banin khawl tha
hmang tangkai zawk ila, kan vai chhawrte hi loh theih loh thilah chuan hlawhfaah te
chhawr zawk ila, a hlawkna tak tak chu kan ta a lo ni tawh dawn a ni. Tichuan,
Bilkhawthlir Sub Division hi Mizoram buhzem tak takah kan siam ngei ang.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
LAWNGTLAI DISTRICT CHHUNGA
RKVY ATANGA WRC-II SIAM/LAIH DAN, HMAN TANGKAI A NIH DAN LEI-I PERMANENT
CULTIVATION-A KALPUI DAN TUR
C. Vanlalhruaia, MAS
Subject Matter Specialist (Soil Conservation)
DAO Office, Lawngtlai.
Zoram Loneitu-a chhuah tura Lawngtlai District-a kan hmalakna pakhat, RKVY
hnuaia WRC-II siam/laih dan leh hman tangkai a nih dan te ziak tura ruat ka ni hi
lawmawm ka tih rualin ka huphurh hle a. Thu ziak mi ka nih loh bakah tawngkam thiam
lo mi ka lo ni bawk nen, mite chhiar tlaka ziah chhuah huphurhawm hlein ka hria.
Engpawhnise, eng emaw fakmawina thu ziak tur ni lo va, mahni hnathawh chanchin ziak
tur ka nih angin a nih dan ang angin ka han ziak a ni e.
Thawhna hmun tur thlan dan:
Lawngtlai District hian RKVY hnuai atangin WRC-II (50 Ha) siamna tur kum
201213 Fund atangin sum kan nei a. Hnathawh tan hmain kan sum neihhi a tangkai
thei ang bera hman a nih theih nan hnathawhna hmun tur thlan uluk tulin kan hria a. Tin,
kan thawhsak turte mizia, tui zawng leh sukthlek zawngte zir chian hmasak thain kan hria
a. Chu mai bakah kan hnathawh hi hmun langsar lai leh tlawh awlsam, miten harsa lo taka
an hmuh leh tlawh theihna hmun leh khua ni ngei se tiin Officers thukhawm chuan a rel
thlu a. Chumi bawhzui chuan khaw hrang hrang District Officer hovin tlawh/fang kualin
khawtlang mite pawh vawi duai lo kawmna neih an ni a. Tichuan, hmalakna hmun atan
chuan motor-a awlsam taka thlen theih leh motor kawngkam maia awm bakah District
Capital (Lawngtlai) atanga hla lo tea awm, Banglazawl Project (Saikah khua) leh
Khawthlirmual Project (R. Vanhne khua) thlan a ni ta a ni. Tin, hmalak tur zau zawng atan
chuan 25 Ha. ve ve ni se tih a ni bawk.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Hnathawh tan leh thawh dan:
Khaw pahnih thlanah hian Project awmsa hming behchhanin chuta member-te
nen chuan Project hruaitute thlan thatna neih a ni a. Tichuan, Project hruaitu atana
thlante nen chuan hmalak dan tur leh hnathawhsak turte (Beneficiary) uluk taka thlan an
ni a. Thlanchhuahte hian ram, thawhna tlak tak tak an nei ngei em? tih enfiah a ni a, tin,
hnathawh tan hmain an ramah anmahni lang telin thlalaksak vek an ni bawk. Chu mai
bakah ruah vantla ringa terrace-a buh chin ( WRC- Il) chungchang-a hriat tur leh a puitlin
theih dan turte zirtirna vawi duai lo pek an ni bawk.
Hnathawh dan turah chuan a theih chin chinah khawl (JCB) hmanga thawh ni se,
tin, permanent cultivation-a luh pui tum a nih avangin Power Tiller hman theih ngei tura
zaua laih ni se tih a ni a. Hmalak dante enpui a,khawl (JCB) hnathawh darkar zat chhin
chhiahpui tur leh thawhdankawhhmuh turin Committee Member leh ram neitu bakah
project pakhat atan Departmental Staff pahnih ruat ve ve an ni bawk. Hnathawhna tur
sum hi kum 2013 tawp lamah hmuh a ni a, amaherawh chu hnathawh tak tak kum erawh
chu 2014 a ni.
Project hman tangkai a nih dan :
Chhan hrang hrang avangin kan beisei hunah hna kan zo thei lo va, chuti chung
chung chuan Saikah (Banglazawl Project)-a kan hnathawh sak mi 25 te chuan buh an
ching vek a. R. Vanhne (Khawthlirmawi Project)-a mi 25 a mi 12 ten buh ching hmanin
buh ching ve hman lo erawh chuan vaimim, bekang, tel antam, badam-te chingin an ram
erawh chu an hmang tangkai vek a ni.
Lawngtlai leh a chhehvel mai ni lo, Mizorama hmun leh khua tam takah Terrace/
WRC-II hi laih leh siam a ni tawh a, amaherawhchu Buh chinna atana hmang tangkai sawi
tur an tam lo hle. Lawngtlai leh a chheh velah phei chuan terrace-a buh ching/ thar sawi
tur an awm lo a ni, Hemi piah lamah WRC-II kan siamsakte hi anmahni sawi dan takin
Thingtlang lo (Jhum) neia beidawng tawh, buh pawh ching ngai tawh lo, huan ram nei ve
satliah tawp mai an ni hlawm a. Chuvangin Buh chi pawh an nei lo reng a. Tichuan Buh
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
chin ngei kan duh si a, DRR-H2 leh IR-64 kan tuhtir ta ngawt a, kan beisei bakin heng
buhte hi Tlangram Terrace-ah a lo tha a, buh pawh eng emaw zah chhungkaw tinin an
thar a, hei hian anmahni mai bakah Department kan lawm a, mi pawh a tiphur hle a ni.
Tin, Bial ko leidurah Badam chintir an ni a, Badam lah chu a tha duh hle lehnghal a, hei
hian kan lawmna a tizual hle a ni. Hei hi Lawngtlai District Agriculture Department ang
pawha hlawhtlinna ropui takah kan ngai lo thei lo a ni.
Terrace (WRC-II) Siam tawh Permanent Cultivation Bawia Luhpui Tum dan:
A hmasa lama sawi tawh angin Terrace (WRC-II) laih laiin Permanent Cultivation
bawia luhpui tum an nih avangin Terrace zau zawng pawh Power Tiller hman theihna
khawp ni ngei tura buatsaih leh laih a ni a. Tichuan, Buh an seng zawhah Buhpawl leh bial
koa hnimte chu paih mai lo vin bial chhungah dahin halral a ni a. Slaked Lime thehtirin a
tul ang leh an mamawh dan a zirin Pre-emergence weedicide (Butachlor) pek an ni bawk
a, Seed treatment tulna leh pawimawhna zirtirna pein a taka tihpui an ni bawk.
Kumin 2015 hian a bik takin Saikah- ah hian nikum lama kan buh chin DRR-H2
kha tha tho mahse, KVK, Lawngtlaiin enchhinna an neiha chin tlak ngei a ni tia an pawm
CAU- RI chintir/tuhtir leh vek an ni a, tun dinhmunah chuan a tha thawkhat a, enge a an
zel tih erawh chu hunin a la hril ang chu. Eng pawh nise, WRC-II laih tawhte hi anmahni
'Intiam kamna' neihtir an nih ang ngeiin Permanent Cultivation bawiah luhpui theih ngei
kan inbeiseiin a ni.
A tawpna atan Banglazawl Project (Saikah) Secretary Pu K. Sanglianpuia
biang biakna tawite lo nei lawk teh ang. (Zawttu : C. Vanlalhruaia, SMS)
Zawhna : Pu Sang, in khaw mipuite eizawnna ber hi enge ni le?
Chhanna : Kum 2006-2008 Mautam hnu kha chuan ram a buain kan khuaa mi Cheng
tam zawk hian Thingtlang loneih hi kan ti tawh meuh lo va, eizawnna ber pawh sawi fak a
har hle a, hna remchang chang, a awm ang ang kan thawk kual a ni ber e.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Zawhna : Agriculture Department-in in khuaa WRC-II kan siam/laiha kan hnathawh
dan chung changah leh enkawl zui zel in tum dante tawifel deuhin han sawi
ta che.
Chhanna : A hmasa berah chuan Department-te hnathawh dan hi lawmawm ka ti a.
Department-in in duh anga thawk mai lo vin Committee-te dinin beneficiary thlan pawh
Committee-te nen ti dunin, hnathawhna tur sum awm zat/sanction zat thlengin min hrilh
hria a, hemi hian Agriculture chungchangah Department hi in entawn tlak hlein ka hria.
A hma lama ka sawi tawh angin keini Terrace laihsak-ho hi thingtlang loneiha
beidawng tawh, hna remchang ang ang thawk mai te kan ni hlawm a, buh pawh Ching ngai
tawh lo, ration buhfaia innghat kan ni a. Tichuan, in hmuh leh hriat angin Terrace min
laihsak a, chin tur Buh chi pawh kan nei lo va, min ngaihtuahsak a nih kha.
A dik chiah chuan Dry Terrace-ah hian buh thar theih anih kha kan beisei pha lo va,
Lawngtlai leh a chheh vel mai bakah kan khuaah ngei pawh hian Terrace hi tam tak laih a
ni tawh a, mahse Buh chin leh thar nan kan la hmang tangkai rih lo hrim hrim a ni. Mahse
buh min tuhtir/chintir a, leithate nen min han enkawlpui a, chhung tinin buh eng emaw zah
theuh kan han thar kha chu lawmawm kan ti takzet a ni. Ration lak tur awm loh chang
pawhin kan buhthar khan min chhawk a, buaina kan nei ta lo a ni. Kan hriat tlan tho mah
nise sawi belh ka duh chu duh aiin hna kan tan har a, chu chuan buh tuh leh chin a titlai a, a
then phei chuan July thlaah kan tuh ve thei chauh a nih kha, mahse chungte pawh
chuan eng emaw zat kan seng theuh a, a lawmawm hle a ni.
Tichuan Dry Terrace-ah Buh a thar thei a ni tih keimahni ngeiin kan lo hriat chuan
chin chhunzawm ngei kan tum ta a. Kan terrace-a hnim leh buhpawlte chu halin terrace
zawlah kan theh a, tin, Chinai thi min pek te kha kan theh bawk a, Hlo tur (Butachlor) in
hnena kan lak khan March- April 2015 khan kan terrace chu kan kap chhuak vek a ni.
Kumin 2015 hian Department-in min pek buh chi (CAU-RI) kha kan tuh leh hlawm a, tunah
hi chuan a la naupang deuh a, enge a an zel dawn tih sawi a har na a, kan hlawhtlin leh ngei
kan beisei a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
A tawp berah chuan kan beisei phak loh tawpin Dr. C. Lalzarliana, Agriculture
Director (Crop Husbandry) leh Pu Lalrinliana, Agriculture Director (Research & Education)
ten kan hnathawhte min enpui a, kan hmalam huna kan tana tha tur thil tam tak min
kawhhmuh a, kan lawm tak meuh a. An mi fuihnate hre rengin kan terrace neihte buh
chinna atana hman tangkai zel kan tum a. Tin, Oil Palm pawh mi tam zawkin chin kan tum
a ni. Agriculture Department dam zel rawh se.
Tun atan chuan lo duh tawk mai ila, remchangte a awm thei ta anih leh Pu R.
Zaikunga, Chairman, Khawthlirmual Project (R. Vanhne) kawmna kan la tichhuak leh
dawn nia.
Ka lawm e.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
OIL PALM CHIN DAN LEH ENKAWL DAN
(Ka tawn hriat atangin)
Lalnunmema
Model Veng , Lengpui
Mi tin hian Oil Palm chin dan leh enkawl dan hi kan hre theuh âwm e. Agriculture
leh Department dang atangte pawhin min zirtir tam tawh a, kan hre tlangpui tawh ngei
ang. Mahse kan hriat ang leh ka tihdan tlangpui han tarlang ve ila tangkaipui te kan lo
awm mial tak in.
A chin dan hi sawi vak tur a awm lo va, feet 1-a zau lei laihkhuara Phun mai hi a
ni a, a khur chu lei tlanga hnawh mai lo vin, lei dip ngeiin hnawh ni se a tha. Phun hmain
Half- moon terrace hi leh lam feet 2, leh lam feet 2-, a zau tal laih ni se, a zau thei ang
apiang a tha a, mahni tan vek a ni.
Leitha pek dan hi chemkawiin Half- moon zawl kha rit phut hmasa ila, tah chuan
leitha chu theh ila, lei dip theh nawn leh ila a tha. A hmun sam chungchangah Oil Palm bul
thlawhfai saah khan changel hnah phah ila, a changel tum khan delh leh ila, a hnuai a
hnawng a, a tawih kha leitha pe ka ni nghal mai. Changel nei ve lo tan tih ve theih a ni lo.
A eitu Sanghal leh Sakuh laka ven dan hi a harsa khawp mai. Tih dan pakhat chu
vau sam fai taihmak a ni a. Tin, umei hi sarangah Ajinomoto Cheng 5 man vel nen thun a,
Oil Palm zarah khai ila, hmun hnihah vit pawpin a rim a chhiat avangin an ei duh lo. Tin,
vau hrulah mau feet 2/3 vela sang sawh phuna, tah chuan pawnchhia, mawza tiat hi ek in
tihfaina Phenol hian tihuhin ka zep a, mauah khan sarangin ka khuh leh a, a rim a nam
rum rum a, Sakuh emaw Sanghal emaw an lo kal duh lo khawp mai. Chu lo leh chu bazar-
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
ah sazu tur lei a, balhla kheh saah sazu tur kha tah tur a ni. Balhla kawr khan tuam leh ila,
pahnih zelin vau hrulah inchhung dung let ft 50 ang vel sa lo chhuahna lamah dah tur a ni.
Hmun 10 vela dah chuan Sanghal leh Sakuhte chuan an hlah lo, an ei vek zel a. An
reh hmiah mai a ni. Thla 4 hnu velah an rawn lang leh a nih pawhin chutiang chuan tih leh
thin tur a ni. Ti chhin ve teh. Tin, Bui hi a buaithlak khawp mai bawk a. Oil Palm bul a eina
kha lai ila, a kua kha hnawh lo va kalsanin a awmna lam chu a rawn hnawh vat mai a, tah
chuan alu zai bunah te, balhla zai bunah te sazu tur bawk kha tat leh ila, a kuaah hnawh
lutin vur ping ila, kan phum a ni nghal mai.
A hmun tihfai that hi a himna ber pakhat chu a ni a, thlawhfai hi a tha a, tha erawh
a duh tam a, chuvangin sam fai thin mai hi a tha, a hah chu a hahthlak tho mai. Chu ai
chuan dihlo Glycel hmangin kap mai ila, a hahdam a, a awlsam a, a fai that duh bakah sain
hlo tur rim kha an hlau va, thlai himna tha tak a ni nghal a ni. Hlo tur chi hrang hrang a
awm a, Glycel hi kei chuan ka duh ber a, Horticulture Office kawt dawrah lei tur a awm
thin. Sairangah chuan a la tlawm leh hret a ni.
Sawi tur tam tak a awm thei ang a, hengte hi a tlangpui deuh nia ka hriatte an ni a.
Heng bak hriat duh nei kan awm a nih chuan Mobile Phone No. 9862611300-ah zawhfiah
theih a ni ang a, Agriculture lama kan hotute pawh zawt hreh lo ila a tha ang. Heng ka han
tarlante hi ka farmer puiten in lo tangkaipui hlauh chuan a lawmawm hle ang.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
KOLASIB DISTRICT-A OIL PALM DINHMUN
District Mipuite dinhmun dawmkangtu a nih theih dan
Lalengliana, MAS
Subject Matter Specialist(Agronomy)
Kolasib District : Kolasib
Mizorama Oil Palm hlawk taka chin leh sawngbawl a nih theih nan Mizoram
sawrkar chuan 'The Mizoram Oil Palm (Regulation of Production & Processing) Act, 2004'
chu Mizoram Legislative Assembly chuan 2nd December, 2004 khan a siam a. He dan thar
tlawhchhan hian Mizoram sawrkar leh Company pathumte chuan thawhhona thuthlung
an ziak a, a hnuaia tarlan ang hian Mizorama District hrang hrang an enkawl tur bik pawh
siamfel nghal a ni. Hetiang in
Sl
No.
Company hming
District an enkawl tur
Thawh hona thuthlung
ziah ni
1
Godrej Agrovet Ltd
Kolasib & Mamit
14
th
September, 2005
2
3F Oil Palm Agrotech Ltd.
Aizawl, Serchhip &Saiha
7
th
March, 2006
3
Ruchi Soya Industries Ltd.
Lunglei & Lawngtlai
3
rd
October, 2006
Hetia thawhhona thuthlung fel tak siam a nih takah hian Kolasib District enkawl
tu Godrej Agrovet Ltd. chuan Saihapui khua, Kolasib District-ah Oil Palm kui tiah leh
enkawlna (Nursery) an siam ta a, a Phun duhte hnenah Agriculture Department nen
tangkawpin Oil Palm tiak hi semchhuah a ni ta a.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Oil Palm tiak phuntute thawhrimna lo langchhuak zelin a rah seng tur nei an lo
awm ta sup mai a, Godrej Agrovet Ltd. pawhin Palm Oil Mill (Oil Palm Rah Herna) bunna
tlak a ni dawn tih hriain Bukvannei khua, Kolasib District-ah Palm Oil Mill hmun tur an
buatsaih tan ta mup mup mai a. 15th September, 2012 a lo herchhuah chuan Pu Lal
Thanhawla, Chief Minister chuan Palm Oil Mill sak tanna tur Lungphum a lo phum thei ta
hial a ni.
Godrej Agrovet Ltd. in Oil Palm herna tur an buaipui mup mup laiin lehlamah Oil
Palm phuntu thawk rim tak takte chuan Oil Palm rah an lo thar ve zel bawk a, heng Oil
Palm rah te hi la her thei lo mahse Godrej Agrovet Ltd. chuan Mizoram sawrkar nena an
inremna ang ngeiin a leina tur hmun ruat bikah an lei pah reng bawk a ni.
Lungphum phum anih atanga kum hnih a lo vei meuh chuan Godrej Palm Oil Mill,
Bukvanneia mi chu Mizoram mai pawh ni lo India hmarchhaka a hmasa ber ni turin Pu Lal
Thanhawla, Chief Minister chuan ni 28.10.2014 khan Govt. of India leh Mizoram sawrkara
mi pawimawh tak tak bakah Godrej Company hotupa Pu Nadir Godrej-a te tel ngeiin Palm
Oil Mill hi a hawng leh ta a ni.
Kolasib District-a Oil Palm hlawhtling taka chin leh sawngbawl a nih theihna turin
Oil Palm Zonal Committee din a ni a, he committee-ah hian Agriculture Department,
Godrej Agrovet Ltd. leh Oil Palm chingtute telin Oil Palm chinna tur hmun thlan thu-ah te,
tanpuina lokal hman dan tur leh hmalak dan tur pawimawhte ngaihtuah ho thin a ni. Tin,
Kolasib District Oil Palm Growers Society leh Village Oil Palm Growers Society-te din a ni
bawk
Tunah hian Kolasib District-a khaw hrang hrang/zau 35 zetah Oil Palm phuna
hmalak mek a ni a, kum 2005 atanga June ni 10, 2015 (kum 10 chhung) thleng khan Oil
Palm tiak 1 ,075,484 zet sem a ni tawh a, 6255 Ha. a zauah Phun a ni tawh bawk.
Chhungkaw 1850 in Oil Palm hi an Ching mek a, an Oil Palm rahte hi a leina tur hmun ruat
bik 14-ah Godrej Agrovet Ltd. hian Metric Tonne 1 Rs. 5,500-in a leisak thin a, May 2015
thlengkhan 3349.39 MT hralh tawh a ni. Metric Tonne 1242 her tawh a ni a (her tawh a
tlem nachhan hi a herna khawl awm hma pawh khan Godrej hian Oil Palm rah hi an lei
reng a ni), 3 10 MT hriak (Crude Palm Oil) herchhuah a ni tawh a, a thlitfimna hmun
Kolkata-ah thawn thlak a ni tawh bawk.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Kum 2015 chhung hian Kolasib District-ah 800 Ha. a zauah phun thar leh tum
mek a ni. Oil Palm te hi ransa leh thil dang avanga puitling zo lo an lo awm ve leh thin a,
hengte lehna tur hian 235 Ha. ruahman a ni bawk. Henga Phun tur hian June ni 10, 2015
thleng khan a tiak 33,432 zet Hectare 233.79 a Phun turin semchhuah a ni tawh bawk.
Kolasib District hi 24
0
00'00"N - 24
0
30' 00" latitude leh 92
0
30'00"E - 93
0
00'00"E
longitude a awm a ni a. A ram san zawng hi Oil Palm chinna atana duhthusam MSL
(Tuifinriat zawl) atanga 36900 meters-a sang a ni tlangpui a. Heng avangte hian Oil
Palm hi an tha duh em em a, hlawhtling tak tak pawh an awm ta reng a ni.
Oil Palm phunna hi a tiak leh a rah phurh a awlsam nan a huhoa zau khat bawh
leh kawngpui hnai vai rama chin ni hram thei se la duhthusam a ni. Tin, tumruhna neih hi
a pawimawh ngawt mai. Tunah hian Saibual zau (Thingdawl leh Bualpui V.C ram chhung)-
ah hian chhungkaw 115 in Hectare 123-a Phun turin a tiak an rawn dil tawh a, pek mek
zel an ni bawk. Heng chhungkuate hi ram palailengah thlam sain an inkulh mek a, an
thawhrimna rah 'Hlawhtlinna' tun atanga kum 4/5 ah chuan kan hmuh ngei a beiseiawm
hle a ni.
Ni e, mi dang hlawhtlinna, kut kuangkuah chunga lo thlir liam satliah mai lovin, a
hlawhtlingte zinga kan hming a chuan ve ngei theih nan taihmak chhuaha Oil Palm chin
uar a va tha em. Mizorama kan thlai chin zingah chuan sawrkar hmalakna zarah a hralhna
leh a man chiangsa a ni si a. Sawrkar hna kan indaih ta lo, eizawnna dang a harsa si a, tih
kan sawi fo thin, puanven sawi chhina, 'Khawnge mahni hna ka han insiam chawp teh ang'
tia hma kan lak a tha hle mai.
Tlangram lo nei turin kan tha tam tak kan hmang thin, hawp khawp kan thar thei
ta meuh lo, tha kan seng teuh tho si, a hmun ngai kum 2/1 bak kan la ring thei lo lehnghal
a. Lo kan vah pah emaw chul kan rih pah khan a hmun ngaiah vek khan Oil Palm phun kan
ngaihtuah ngai em le? Oil Palm karah khan kum 2/3 chhung chu hlawhtling takin Buh leh
thlai dang pangngai takin a thar theih si a. Tlangram loneiha kan tha sen bak sen belh vak
10 vin kum 4/5 hnua Oil Palm puitling neih theih mai dan hi lo ngaihtuah ve chhin teh. A
theihna hmunah chuan buh pawh kan thar zel ang, thar kan tum ngei pawh a tul khawp
mai, kan chaw pui ber a ni si a. Amaherawhchu, chaw bak mamawh kan nei, chung nei thei
tur chuan Oil Palm kum 25-50 chhung hlawk taka a rah seng theih, a hralhna awm nghal
thlap hi kan dinhmun siam nan a va tul em.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Oil Palm hi thlai dang ang lo takin a rah seng theih tura Ching kan tam poh leh a
hralhna man hi a sang zel tura ngaih a ni. Godrej Agrovet Ltd. hian her tur duhkhawp an la
hmuh loh nasat em avang hian a rah an leina man hi tun dinhmunah hei aia sang chu a la
har mai chauh a ni. An khawla her tur an hmuh tam chhoh zel chuan a rah leina man pawh
hi sang chho thei ngei tur a ni, an lei tama an her tam khan anni pawh an hlawk sawt ang.
Keini, a chingtute pawh kan hlawk sawt dawn tih leh kan khawtuala sum fai luanglut a
pung sawt dawn tih chu a Chiang reng mai.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
PULSES PAWIMAWHNA LEH
THAR TAM TURA HMALAKNATE
B. Ramnunsanga, MAS
SMS (Agronomy)
"He khawvelah hian India ram hi Pulses ei tam ber, thar chhuak tam ber,
ram dang atanga chawlut tam ber leh sawngbawl nasa ber a ni "
Kawm neia rah thin, be lam thlai kan tih hi sap tawngin legume tih an ni a, thlai
then hran dana Leguminous family kan tih zinga mi an ni. Legume tih hi Latin tawng thu
mal pakhat Legumen atanga lak niin legume thlai ho zawng zawng sawina thumal a ni.
Heng Legume thlai chi ro char (dry seed) kan ei thinte sawi nan hian thu mal pakhat Pulse
an hmang thin a ni. Pulse tih chu Latin thu mal pakhat Puls atanga lak chhuah niin tuihang
tak hlak( thick soup/pottage) tihna a ni thei ang chu.
Pulses kan tih chuan thlai kawm neia rah thin, kum khat/season khat chhunga
thar thin (annual legume), a chi chang char tawh kan ei thinte hi an ni. A kawm chhungah
hian a rah fang pakhat emaw pakhat aia tam, sawm pahnih lai te pawh a awm thei thin a,
an pian zia te, an len zawngte leh an rawngte pawh a thlai azirin a inang lo thei hle. Be lam
thlai, a rah no laia kan seng thin, behlawi rah hringte, bean rah hringte leh chana rah hring
angte hi pulses-in ahuam lo va, hengho hi chu furthlai (vegetables) zingah chhiar tel an ni
thung. Amaherawhchu, heng thlaite hi a chi chang tawh, a huma ei tura seng annih chuan
pulses an lo ni ta a ni. Be lam thlai tho, a rah chang char tawh, ei tura seng zingah pawh a
hriak sawr atana hman, heng bekangte, badamte hi Pulses zingah chhiar tel an ni ve lo
bawk a, hengte hi chu oilseeds thlai zingah an telh thung a ni. Tin be lam thlai tho ei atan
ni lo, a chi tura a rah chang char tawh seng (bawng chaw clover leh alfalfa ang chite) te
hi pulses-in a huam lo bawk.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Pulses-techu chhum hminin a lo nem a, an lo keh phel mai thei ta a, nem thlapin a
kawiin emaw kawi loin emaw kan ei ta a ni. A tawi zawngin dailuah anga kan ei thin, be
hote hi Pulses kan tihte chu an ni.
Pulses thar zat sawi dawn chuan a hum fai rih zawng (dry clean weight)-a sawi
tur a ni. A kawm nena bukin an sawi ngai lo a ni.
Pulses nihphungah hian thil chhenfakawm tak tak a awm a:
Pulses-te chu chawtha an ni:
Pulses hi mihringten kan taksa than that nan leh kan taksa khawl puite hnathawk
theia siamtu atana mamawh em em, protein leh vitamins kan chawei atanga kan lakluh
thin, hmuhna hnar tha lutuk anni. Protein kan hmuh theihna dang, bawnghnute leh sate hi
an man a to chho zelin mi nazawng tan ei tur neih reng theih a ni lova. Chutih laiin heng
pulses-te hi chu awlsam takin kan nei thei a ni. Chaw pui bera buh lam (cereals) hmangtu
te tan pulses ei tel ziah chu chawtha famkim eina tha ber a lo ni. Kan taksa tana chaw tha
tur buha awm lo hi pulses hian a lo neia chutih laiin pulses-in a neih loh kha buh hian a lo
nei thung a, chutichuan buh leh pulses (chaw leh dal) kan han hmeh dun chiah hian chaw
chhe ei vanga harsatna, a bikin protein-calorie malnutrition a lo tibo a lo ni. Pulses hian
Protein mai bakah kan mamawh vitamin-te an pai teuh bawk a. Pulses-a vitamin A leh
vitamin B-1 awm hi buh lam thlai (cereal)-a awm aiin a tam daih zawk a, tin, pulses chiah
puam a, a uingho kan tihah te hian vitamin C a tam em em a ni. Pulses hian mihringten
kan mamawh em em Calcium pawh a pai thahnem hle a ni.
Pulses-te chu ran chaw tha chungchuang neihna an ni:
Pulses te ei theih tura sawngbawlna, Dal Mill atanga thil dang lo chhuak, a
kawmte, a hum khehna pilte leh a rah keh them nawi dahkhawmte hi bawng chaw tha ber
chi an lo ni a, a hnah leh kung hring emaw ro tawh emaw pawh hi chawtha tinreng pai,
bawng chawtha em em mai a ni bawk.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Pulses-te chuan lei an titha a, Fertilizer siamna Factory tenau an ni:
Pulses thlaite hi an hrin duah laiin leiah lehhnanin lei tihthatna (green manure)
atan an tha hle. Leia Bacteria chi khat Rhizobium hi pulses zungah chengin pulses-te hi
engtin maha tina chuang si lovin chawah a lo hmang ve thin a, pulses zungaht tawm
khawmin bawk an siam thliah thluah a, heng zung bawkah hian boruak (atmosphere)-a
Nitrogen awm hi an lo man bet tlatin an chhekkhawl thin a, chu chu a chenna pulses tan
chawtha a nih bakah seng anih hnuah heng zung bawkte hi an lo tawih a, Nitrogen-te chu
leiah an lo chhuak ta a, an dawta thlai chin leh tan chawtha Nitrogen ei mai theih tam tak
an lo awmtir thei ta thin a ni. Legume-ho hian Nitrogen an mamawh tlem a, chu chuan an
dawta thlai chin tur tan Nitrogen pek ngai tur chu tam takin a lo tihtlem phah thei a,
hetiang hian an dawta thlai chinten Nitrogen an mamawh tur hmun lia thena hmun khat
lai pawh a lo phuhruk lawk sak thei a ni.
Pulses-te chuan hnim an dip ral:
Pulses te hi a hlanga kan chinin emaw thlai bi inkar khat tak taka chin chite
inkarah emaw kan chin hian tha takin an to duah hluah hluah a, kan chinna hmun chu an
luah phuiin chhah takin an lo khuh luk a, an bula hnim awmte chu to chhuak hlei thei
lovin an up bet tlat thin a, chi pawh an chhuahtirthei ta thin lo va, kan chinna hmun
leilung chu hang tha taka siamin leh hnim hlo hnawksak thin lakah a vawng him thin a ni.
Pulses-te chuan tui leh leilung an venghim:
Pulses-te chuan thuk tak thlengin zung an chhuah a, an zungte pawh an peng darh
tuai a, heng zungte hian lei chu nghet takin an tham khawm a, pulses-ten an khuh hlup
hnuaiah hian tuihawkte pawh an luang vut vut thei thin lo va, chuvangin leite chu ruahtui
leh thliin a len sawn mai theih loh turin an Venghim thin a ni. Hei bakah hian, an duah that
em avangin an awmna chu an khuh hlup a, ruah malin lei a zuk deng keh sawk sawk tur
kha an lo dang tleuin leilung chu nghet takin an awmtir thei ta thin a, tichuan, lei chung
lang hang tha, thlai chaw awmna ber chu him takin an awm ta thin a ni. Khaw lum avanga
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
lei hnawnna tuihua changa boruaka kal ral chho tur chu pulses hnah leilung chunga lo
inzarpharh khat hlup mai chuan a lo dang bawk a, lei lama a thawn kir leh bakah leilung
a vawng dai a, lei hnawnna chu tuihua chang lovin a vawngtha thin a, chu chuan thlai tan
tui duh ang a lo awmtir ta thin a ni.
Pulses-te chuan lei chhungrila tui awm an hmang tangkai:
Mizo chuan be lam ho hian lei chhia an ngam te kan ti mai thin a, hei hi a awmzia
pakhatah chuan Pulses-te chuan thuk deuh tak thlengin an zung an kaih a, chu chuan lei
chhungrila tui hman tur tlem te awm pawh tangkai takin an zu hman vang a ni a, hei vang
hian tui pek tur awm lohnaahte leh lei chhe deuh ramahte chingin lei thatna laiahthlai
dang kan ching ta thin a, remhriatna kawng khat chu niin lang teh meuh mahse kan thar
hlawk lo ta thin a ni.
Pulses-te hi Cropping System Plan siamnaah a laimu an ni :
Pulses variety tha tihchhuah tharte hi an thar hma em em a, Sik leh sain an nunah
awmzia a nei lutuk thin pawh siam danglam sak chhoh zel an nih avangin kum tluana kan
thlai chin kual dan tur (Cropping System) duanna kawngah an tangkai hle.
Pulses-a kan dinhmun :
India ram hi khawvelah Pulses Ching tam ber leh thar chhuak tam ber kan nih
laiin productivity (chinna hmun zau zawng inanga tum khat tharhlawk dan enna) ah
erawh chuan 118-na daih kan ni. Khawvela pulses chinna ram 32.24% hi India ta a ni a,
khawvela pulses thar chhuah 23.46% hi India thar chhuah a ni bawk. India bakah hian
China, Russia, Pakistan, Bangladesh-te leh Thailand ten lian tham tak takin an ching ve
bawk. Hectare khata zauva vawikhat thar theih zat (Productivity) khawvel average chu
890 kg/ ha anih laiin India rama kan national average chu 648 kg/ha chauh a ni. Tichuan
hectare khata 890 kg tal thar thei turin sawrkar a tang sauh sauh a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Pulses kan mamawh :
India rama mipui tam ber hi chaw atana thlai ring kan ni a, a mi chengte hrisel
taka kan awm a, tha taka thanga kan changkan zel theihna tur chuan chawtha kan ei a
ngai a ni. Chawtha protein kan hmuh theihna tur bawnghnute te, sate hi ei reng thei tur
chuan ram rethei leh thang mek India ram tan chuan a ngaihna a awm si lo va, mahse
kan neih ve theihna kawng tha tak chu pulses- te hi an nih avangin alo berah kan ram
mipui mamawh eikhawp Pulses thar chhuak tura ruahmanna siama kawng dap chu
sawrkar leh Agriculture lam mithiamte koah a innghat lo thei lo a ni.
Kan taksa hian a mamawh tawk protein aneih reng theih nan nitin atlem berah
pulses 50-60 gm tal kan ei tur a ni a, kan that pui ber (optimum) erawh chu ni khatah
104 gm. ei a ni. Tuna kan dinhmunah hian 37 gm chauh ei ang kan ni a, hei hi mihring lo
pung zel ruala pulses thar chhuah a pun ve loh vang a ni a, pulses tam tawka thar turin
kawng hrang hrangah tan lak a ni.
Tunah hian lndiam ramah kan eitur atan chauha pulses kan mamawh hi 186.5
lakh tonnes vel anih laiin kan thar chhuah chu 158 lakh tonnes vel chauh a lo ni a, a bak
28.5 lakh tonnes chu ram dang atanga kan chawkluh a ngai ta a ni. Tichuan, he khawvelah
hian India ram hi Pulses ei tam ber, tharchhuak tam ber, ram dang atanga chaw lut tam ber
leh sawngbawl nasa ber kan lo ni a, chuta tang ngawt pawh chuan Pulses pawimawh na chu
sawi zui lo pawhin a chiang mai awm e.
Pulses tam zawk kan thar thei:
India rama kan national average hi Research farm-a kan average chanve chauh
te a ni a, tin, Front Line Demonstration (FLDs)-a kan result hmuh thin hmun thuma thena
hmun khat chauh a nih si lai hian Pulses tharchhuak tam leh zual tur hian hmalakna tur
zau tak a awmzia a lang. India rama pulses kan thar theih dan (national average
productivity) chu 648 kg/ha anih laiin France ramah chuan 4219 kg/ha te a phak avang
hian Pulses hi tam zawk kan la thar thei tih a chiang hle a ni. Pulses chinna tihzauh piah
lamah hian a chin dan leh enkawlna lamah thiam thil chi hrang hrang thun luh a
pawimawh zia a tilang chiang hle.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
India rama Pulses kan chin pui deuh deuhte chu, Kelek Chana (Chick Pea) 40%,
Behliang (Pigeon Pea) 18%, Mung dal/dal eng (green gram) 11%, urd dal/dal dum (black
gram) 9%, masur dal/dal sen (lentil) 8%, motor chana (field pea) 5% te an ni.Heng pulses
te hi fur laia chin chi (Kharif) leh thlasik laia chin chi (Rabi) te an ni a. Khmwela an Pulses
chin uar em em Kidney bean (Rajmash) hi India ramah chuan kan ching uar hle. Mizotena
kan pulses lo ei ve ber bete pawh hi a tha hle mai a, amaherawhchu India ramah hian an lo
uar ve viau lo niin a lang.
India rama kan pulses chin tam ber leh thar tam ber hi India ramah chuan chana
tia sawi a ni a, mizo chuan kelek chana kan ti mai thin. Sap tawng chuan Chick Pea emaw
Bengal gram emaw gram emaw tia sawi a ni.
Chick Pea chin tamna ram (region) inthlakthleng thu:
India rama Pulses kan chin tam ber Chick Pea (Kelék chana) hi tun hma chuan
India hmar lam ram: Jammu & Kashmir, Punjab, Haryana, Uttar Pradesh, Jarkhand, Bihar
leh W.Bengal-ah te zau tak takah chin anniin an thar tam ber thin a, amaherawhchu, buh
leh wheat variety thar, kung tawi zawk leh fertilizer-te han peka hlawk zawka thar hluai
thei ta leh ni eng rei tak mamawh tawh lote siam chhuah thar a lo ni a, tichuan heng
ramah te hian chana chinna hmun chu wheat variety thar chinna atan te, chana aia sum
dekchhuak tam thei zawk, tel antam leh alu chinna atan an hmang ta zawka. Chana chinna
leh thar chhuah zat chu atlahniam taduai duai mai a ni. Heti anih mek lai hian India ram
laili leh chhim lam Madhya Pradesh, Rajasthan, Maharastra, Karnataka leh AndraPradesh-
ah te chuan Chick Pea hi an lo ching uar thar ve leh thung a, a chhan chu Chick pea variety
thar, thar hma leh thar hlawk, natna laka him tihchhuah a lo ni a, an ram leilungin a lo
ngeih bawk nen, a chi an duh zawng tak a fang lian chite chu an mamawh khawp
sawrkarin subsidy-in a ngaihtuahsak bawk vang te a ni. Hei vang hian India rama chana
chinna hmun leh tharchhuah chu tlahniam chuang lo vin a thang chho ve zel ta tho a ni.
Tichuan chana chu India hmar lam ram, ram vautzawkleh hunrei zawk atangin
India chhim lam ram, ram lum zawk leh hun rei lo zawk lamah a insuan ta a nih chu, a
mak ve hle mai.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Pulses thar tam tura hmalaknate:
India ramah hian Pulses tam zawka thar a nih theih nan Sawrkarin nasa takin
Hma ala a. Ministry of Agriculture hnuaiah Directorate of Pulses Development, Bhopal-
ah a din a. Technology thar hriat chhuah nan ICAR hnuaiah Research leh Demonstration
hmun hrang hrangah neihreng a ni a, Centrally Sponsored Scheme hnuaiah Pulses
Development Programme hrang hrang kalpui reng a ni bawk. Accelerated Pulses Produc-
tion Programme (A3P) tih te, RKVY te leh National Food Security Mission Pulses te hi
CSS kan hriat tlanglawn lar deuh te an ni awm e. Mizoramah hian RKVY bakah NFSM
Pulses hmang hian hnathawh mek a ni.
NFSM-Pulses thil tumte chu, mimal tinte lova leilung thatna humhima thlai chinna
tlaka siam that saka thlai thar tam zel thei tura siamte, eizawnna tur siamte, loneituten
inrintawkna an neih theih nana loneiha eizawnna chawisante, thlai chin dan leh thlai chi
tha hman pawimawhna hrilh hriatte an ni. NFSM-Pulses hi zaah za (100%) Central
Funding a ni.
NFSM-Pulses hmanga hnathawh dan turte chu, loneitute certified seed pekte,
Cluster leh Front Line Demonstration siamte, Fertilizer leh thlai chaw pawimawh
ngaihtuah (Integrated Nutrient Management) te, thlai venhimna ngaihtuah (Integrated
Pests Managment) te, loneitute hmanraw mamawh ngaihtuahsakte leh tui tangkai taka
hmang thei tura tui pekna hmanrua ngaihtuahsak te a ni.
Pulses pawimawhnate, an tangkainate leh kan mamawh zia te kan tar lang ta a,
tin, Pulses tam taka thar tura hmalak tulna leh hmalakna tura sawrkar ruahmanna awm
thenkhatte kan tarlang tawh bawk a, loneitute Pulses ching uar tura puanven lo sawi
chhing theuh turin kan inchah a, remchang hmasa berah khing Pulses thlaite chin leh
enkawl dante kan rawn ziak leh dawn nia.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
KUTHNATHAWKTUTE HNENA THUCHAH
R. Lalpianmawia, MAS
AEO, Muallungthu Circle
Kan ram hian zawi zawiin hma a sawn ve zel a, hetih rual hian kuthnathawktute
pawhin hma kan sawn ve zel a, thlai chi thate, a enkawl dante pawh kan thiamin hma kan
sawn zel a, a lawmawm hle a ni.
Amaherawhchu, hetianga hma kan sawn zel lai hian kan thlai venhimna
pesticides /insecticides kan hman danah leh hlo thlawh nana weedicides/Herbicides kan
hman danah hian kuthnathawktute hnena thuchah/thurawn han hrilh hriat tulin ka hria
a, ka han sawi ve dawn a ni.
Kan sawi tawh ang khan loneih lamahte hma kan sawn zel a, tun hma chuan
hnim te hi tuthlawh/chemkawmin kan thlo thin a, tunah chuan thil awlsam zawk leh
economic zawka hlo thlawh kan lo intihhmuh ta hle mai a, chumi atan chuan hnim thahna
(weedicides/herbicides) te kan hmang uar ta hle mai a, heng kan hmante hi a awmzia leh
a hnathawh dan hrechiang lovin kan hmang mai mai a, kan thlai chinin a huat leh huat loh
a zirin hnim kahna hi an then a, hetiangin-
1. Selective herbicides: Hengho hi hman hnuah hnim/hlo chauhin an thihpui a,
thlai erawh chuan an haw ve lo.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
2. Non selective herbicides: Hetiang chi hi chu hnim leh thlaiin inang rengin an hua a,
fimkhur taka hman tur a ni a, heng hi a burah a inziak thin a ni. Tin, a thawhdan a zira
then dan a awm leh a-
a) Contact herbicides: Thlai kung, a hnah etc. hlotur kaina lai apiang kha a rovin a thi
thin.
b) Translocated(Systemic) herbicides: Hengho hi a zung emaw a kung emaw a zikin
emaw a hip a, hnimpeng hrang hrangah a tur chakna hloh lovin a insemdarh thei.
Tin, a hman hun chi hrang hrang a awm leh a
a) Pre-plant (presowing) herbicides : Thlai chithlak/tuh hmain emaw thlai tiak phun
hmain emaw leiah an kap a, an lehhnan thin.
b) Pre-emergent herbicides (Hnim chi thahna): Hengho hi hnim chi tiah hmaa kah tur a ni
a, hnim chi a tithi thin
c) Post-emergent herbicides : Heng hi chu hlo tiah hnuah hnim kah nan hman tur a ni.
Hetiang hian hlo thahnate hi a hmandan chi hrang hrang, a hman hun, thlai huat
loha hman dan te fel taka siam vek a ni a, chuvangin heng hlo thahna chi hrang hrangte hi
kan hman danah kan fimkhur angai hle a ni. Heng hlotur kan hman dawna kan hriat reng
turte tlem han sawi leh ila
1) Heng hlotur chi hrang hrang kan hman dawn hian kutkawr bun a, hnar leh
hmui tuam ngei ngei tur a ni a, kut lawngin khawih reng reng loh tur a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
2) Hlo kan kahin thlibeng loh lamah kan awm zel tur a ni, chuti lo chuan kan tur
kahte kan beng, mit, ka leh hnarahte an luh chuan kan taksain a tuarin kan nat phah thei a
ni.
3) Hlo tur kah laiin engmah eia in loh tur.
4) Khaw that laia kah tur.
5) Hlotur bu rruakte thil dangahhman lohtur.
6) Kah zawhah kan thuamhnaw fai taka suk tur, Kut leh ke, hmaite sahbawna fai
taka sil tur.
7) In silfai hma chu engmah eia in loh tur.
8) Thlai hmun kahin kah atanga kar khat a tlin hma loh chuan thlai te ei atan lak
loh tur.
Mizote hi thil tihnaah hian fimkhur thiam lo tak leh ngaihsam tak kan ni a, heng
hi fimkhur taka kan hman loh chuan kan taksaah tun maiah lang lo mahse kan upat hnuah
emaw kum 4/5 hnuahte alo langthei a, zu in mi pawh a tirah chuan an taksa leh an
hriselnain a tuar mai lo va, an in rei hnuah a lo lang chhuak thin ang hian heng turte hi kan
hman fimkhur loh a, kut lawngte a kan khawih mai mai chuan hunrei hnuah tur hnathawh
kha kan taksaah a rawn lang thei a ni tih i hria ang u.
Heng lo pawh hi fimkhurna tur tam tak a awm thei a, kan sawi vek seng lo va,
chuvangin hlo thlawh nan te, thlai hmun kah nante hlotur hmangtu zawng zawngten theih
ang tawka fimkhur turin kan inchah a ni e.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
OIL PALM CHIN LEH RAM ECONOMY
R. Lairamhluni, MAS
Subject Matter Specialist (OP)
Directorate of Agriculture
Hman lai kan pi leh pute hun lai chuan tel hi kan ei tam lo hle a, chawhmeh kan
(Tel nena Siam) ei ngun thei chu mi awmthei chhungkaw tan chauh dah a ni. Amahe -
rawhchu khawvel than ang zelin Mizote pawh in leh lo, incheina, ei leh inah hma kan sawn
zel a. Kan taksain nitin hriaka mamawh tih hriatna kan lo nei ta bawk nen, Tel nena chaw-
hmeh siam chu kan nitin chawhmeh a lo ni ve ta reng mai. Chuti anih chuan heng Tel
(Hriak ei chi) te hi eng thlai atanga siam nge tih kan ngaihtuah tawh ngai em aw? Tel kan
ei tlangpuite hi Antam Tel, Bekang Tel, Badam Tel leh Chhawhchhi telte a ni a. Heng kum
khat hriak thlaite hian India mipui mamawh a phuhru zo lo chauh ni lo vin, ram pumin Tel
a mamawh 50% chauh a phuhruk thei. 50% dang chu ram dang, Malaysia, USA, Indonesia,
Thailand ram atangtea chawkluh a ni. Heng Tel/ Hriak chawkluh tam ber hi Oil Palm Tel a
ni.
India ram hi khawvelah ram lian leh mihring tamna a nih angin hriak nei thlai kan
chinna ram leh a tharchhuah pawh a tam hle a. Kum 2009-2010 chhung khan hetiang hi a
dinhmun a ni.
Hriaknei Thlai Chinna Area = 26. I I Million Ha.
Hriak/Tel a thar zat = 24.93Million Tones.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Ram dang ngaihtuah chuan India-in hriak thlai a chinna leh a tharchhuah hi a tam
viau a. Amaherawhchu, India ram mipui hi kan tam em avangin Tel a tharchhuah hi kan
kham khawp lo a ni. 2010 2011 chhunga India mipuiten Tel/Hriak an mamawh dan
chu hetiang hi a ni.
Ram pumin a mamawh zat = 14.38 Million Tones
Ram pum tharchhuah = 9.20 Million Tones.
Ram dang atanga lakluh = 8.30 Million Tones.
Pawisa hman zat = US dollar 6.56 Billion
India ramin Hriak/Tel-a a intodelh lohna chhan ni ta ber chu :
1. India rama mihring awm sa hi kan tam tawh em em a, chutih laiin kum tinin nuai tam
takin kan pun belh zel bawk si a. World Health Organization recommend danin mihring 1
(pakhat) hian kum khat chhungin hriak 18 kg ei tur a ni a. Hei hian kum tina India ramin
tel a mamawhna hi a tisang chho zual a, a chinna ram erawh a pun belh bawk si lo.
2. Kan hriak thlai Antam, Bekang, Badam, Chhawhchhi te hi kum khat thlai an ni a. Kum
tin chin that ngai a ni. A hralhna rate a that loh chuan loneituin hriak thlai a chinnaah
chuan thlai man to zawk a ching ta thin a. Hei hian tel thar vawi lehkhatah a titlem duai
thin.
3. Kum tina chin thar ngai hriak pai thlaite hian a thar theih zawng hi a tlem avangin India
ram mipui chawm tur chuan ram zau taka chin a ngai, a chhan chu ram hectares khatah
hriak (Oil) thar theih zat hi Oil Palm nena chhut chuan a hniam em em a, a rate chu thu
hran, India ram chawm khawp tur chuan a chinna tur ram pawh hian a daih lo a ni.
4. Heng kum tina chin thar ngai hriakpai thlaite hian khuanu rel, chhiat thutna (rannung
puang, khawkheng) a lo thlenin a thar tur ang a thar lo thin.
Hetiang hi India ram dinhmun a nih avangin kum 1990 vel atang khan Central
Sawrkar chuan ngaihtuahna thar a seng a. Kum tin chin thar ngai lo, hriak nei thlai kum
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
hlun Oil Palm chu India ramin hriak a intodelh theihna tur leh ram dang atanga sum tam
tak senga a chawkluh vak vak tihtawp nan Oil Palm Development Programme chu a rawn
tan ta a. Ram changkang Malaysia-te pawhin an National Economy chawisan nan Oil Palm
thlai hi kum 50 kalta atang khan an lo hmang daih tawh a ni.
Oil Palm hian hriak a pai tam a, hectare khata zauva kum khata thar hriak nei
thlai (Antam, Badam, Bekang, Chhawhchhi) te aiin a let 810 a tam hriak a thar thei a ni.
Kum khat chhunga hectare khata an tharchhuah theih dan khaikhinna :
Tel, Antam, Badam, Bekang=0./1 0.6 ton oil/ha/yr.
OilPalm = 4.08.0 ton oil/ha/yr
He Oil Palm hriak hi India chuan kum rei tak ram dang Malaysia, Thailand,
Indonesia atang tein Tel mamawh phuhruk nan a lo chawlut thin reng a. Oil Palm hian a
Phun atanga kum 3 atanga kum 27 thleng hriak a thar thei a, a Phun atanga kum 6 hnuah
phei chuan a rah lawh tih loh chu hna a tam lutuk tawh lo. Mizoram hian India rama lang
khawpin eng thlai mah hi chin uar leh thar tam kan la nei lova. Govemment of India-in Oil
Palm Ching tura Mizoram min thlang ang hian Oil Palm thlai Mizoram tana a thatna in ziak
teh ang.
1. State Economy siam danglam thei tur khawp ram awl, Oil Palm chin theihna kan
la ngah.
2. Ram changkang (Malaysia, Indonesia, Thailand), Oil Palm lo ching thinte tih angin
Private company (a rah sawngbawltu) nen mumal taka a market chungchang
thlenga inremna (MoU) ziah hmasak a ni.
3. Kharchhawngtu an awm lo va, Oil Palm chingtu leh a leitu Company te direct-in an
indawr a. A hralhna rate hi Sawrkar kaihhruaina hnuaiah bithliah leh ennawn thin
a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
4. Thlai kum hlun ni si, a thartam hma (Phun atanga kum 4-na atanga a rah seng tan
theih) a ni. A rah seng hma kum 3 chhung hian Oil Palm karah sum chang thlai dang
a chin theih reng.
5. Thlai tuarchhel a nih avangin enkawl a awlsam a, thlai dang aiin tha a heh lo va,
a puitlin tawh chuan Labour pakhat-in ram 5 hectare-a zau a enkawl thei.
6. Kum tluanin a rah seng tur a awm. Loneituin kar tin a man tel tur a hmu.
7. Oil Palm rah hi sawngbawl leh ngai anih avangin, tuma'n an ru duh lo va, lo rupawh
ni se Company-ah a hralh ve ngawt thei lo.
8. Huan neitu buaina pakhat chu a huan enkawltu rinawm loh vang a ni fo. Oil Palm-
ah erawh chuan a rah seng zat hi huanpuin a bum thei lo che. A chhan chu a man hi
huan neitu Bank Account-ah direct-a dahluh zel thin a ni.
9. India ram hi thlai dangah chuan a intodelh kan ti thei awm e. Oil Palm hriaka
intodelh tur chuan State dangin ram awl an nei tawh lo va, chuvangin, North East
State chauh hi Oil Palm hriak India-in ramdang atanga a chawkluh dang thei tur
khawpa ching thei ram awl nei kan ni. Mihring kan pun ang zelin hriak mamawh a
pung si a, chuvangin, market-ah hi chuan buai a awm ngai lovang.
Oil Palm chu pangngai taka enkawl a nih chuan, a rah hi kum 25-30
chhung a seng theih a, hetianga thlai dam rei leh a hralhna buaipui ngai lo a nih avang
hian Oil Palm Ching tura kan inbuatsaihin sap thufing, "Well beginning is half done (Bul
tan that chu chanve zo) tih hre rengin a hnuaia point kan ziahte hi zawm tur a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
1. Ram hniam leh ram lum 900 MSL hnuaiah chauh chin tur a ni a, a chinna tur hmun
chu ram rem (slope 20-30%) a ni tur a ni. Ram chhengchhe lutuk leh farm Road
laih pawh harsa turah chuan chin loh tur a ni.
2. Oil Palm rah hi a rih em avangin phurh chhuah a hautak a, kawngkam ni thei se a
tha. A nih loh pawhin nakina farm link road laih awlsamna tur tal thlang thiam ila.
3. Oil Palm kung hi a len avangin metre 9 (kua) danah Phun thin a ni a, chuvangin,
chhungkaw innghahna tak taka kan hmang dawn a nih chuan Oil Palm hian
ram a duh zau a, extend theihna tur ram ruak rilruah dah tel bawk tur a ni.
4. Ram, buh tin 2 ½ hmun (l hectare)-a zauah kung 143 a phun len theih a.
Chhungkaw innghahna tlak Oil Palm kung nei tur chuan buh tin 10 (Sawm) hmun
tal ni thei se la duhthusam a ni. Hetianga ram a mamawh zau avang hian a rah
phurh khawm hunah kan buai lohna turin kan Oil Palm huan chhungah chuan
kawng (Internal Farm Road) dah ni thei se, a theih ngang loh leh a rah phur khawm
tur hian Sakawr (Horse) vulh/neih mai a remchang ang.
5. Oil Palm phunna tur ram kan vah hian Oil Palm Phun hmain a nei zo pa deuh chuan
Terrace/Half moon terrace a zau thei anga laih ni se la, hei hian Oil Palm chin
tantirh kum thum chhung ram sam fai a chhawk dawn a ni. Chetvel leh leichi pek
bakah a rah (FFB) lawh a tiawlsam a ni. Oil Palm rah chhung (kum 25-30) chu huan
neituten zangkhai leh awlsam takin Oil Palm kan enkawl theih phah dawn a ni.
Malaysia leh Indonesia vela an hlawhtlinna chhan pawh Oil Palm Phun hmain
terrace an laih thin vang a ni. Seed Garden tur, West Serzawlah hian kan experience
dan chuan ram rem (Slope 20- 30%) velah chuan JCB hmanga terrace laih hmasak
hi a fin thlak hlein kan hria.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Engpawh ni se la. State rethei, sorkar hnain min daih tawh lohna,
Development sum siper tawp hun la awm tur kan nih avangin eizawnna, Land Based
System hi kan duh emaw duh lo emaw kan luhchilh a la ngai tho tho dawn a chumi atan
chuan Pathianin chhungkaw tin neih khawp ram zau tak min pe a. heta tang hian kan
chhungkaw chawmna kan thawhchhuah a ngai a ni. A fing hmasa sain Oil Palm (Thlai
kum hlun), market buai lo, thlai tuarchhel hi chhungkua leh khawtlang leh ram economy
innghahna tluantling atan uluk takin i ching uar ang u.
KA LAWM E.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
DIRECT BENEFIT TRANSFER HMANGA
LONEITUTE TANPUIDAN TUR
Lalhmingmuana, MAS
SO-cum-SA
Directorate of Agriculture(CH)
India ram, khawvel mi rethei za zela 33 awmnaah hian kut hnathawktu retheite
tana subsidy siamsak hi Sorkar insensona hautak leh paih bo harsa tak a ni a. Heng ei
rawngbawlna gas (LPG), fertilizers leh chaw (buh leh a dangte)-ah te hian Sorkar chuan
subsidy pein nasa takin a insengso a ni.
Agriculture subsidy hi India ram pumah kalpui niin buh leh bala intodelhna mai
bakah kuthnathawktu harsa zawk ten hlawk zawka an thartheih nan chhun zawm zel
pawha ngai a. Amaherawh chu Sorkar insenso nasat ang ai hian a dawngtuten an hmang
tangkai tawk lo tih hriat niin man tlawm zawka pekchhuah heng - buhfai, petrol, diesel leh
fertilizers-te chu mi awmthei zawk ten an chan khalh nasa hle mai a. Hei vang hian
leilehna khawla hman tur diesel tih loh petrol leh diesel hralh turah chuan subsidy nasa
takin a tihniam tawh a ni.
Sorkar laipui hian subsidy hrang hrang atan kum tin pawisa Ch. Vaibelchhia Nuai
1.30 Chuang seng thinin kumin 2015- ah phei chuan Ch. Vaibelchhia Nuai 2.61 lai ruahman
a ni.
Loneitute/kuthnathawktute tana subsidy ruahman sak mai piah lamah pawisa
faia tanpuina hi kumtin Ch. Vaibelchhe tam tak ruahman thin niin hmun tam takah a
dawngtu tur ten an dawng kim lo thin tih hriat a ni a. Hemi pumpelh nan hian kumin 2015
atanga kalpui tan turin Sorkar laipui chuan ruahmanna thar a siam ta a. Agriculture
Department tiamin Sorkar Department-te chu he ruahmanna hi kalpui turin hriattir an ni
a. He ruahmanna thar hi Direct Benefit Transfer (DBT)tih a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Loneituten an tana ruahman anih anga tanpuina pawisa an dawn ngei theih nan
Sorkar laipui chuan ruahmanna a siam dan chuan he tanpuina hi State Department
atangin emaw, District office atangin emaw Sub-Division Office atang leh Sorkar Depart-
ment kher nilo pawl dang atanga dawn tur a ni.
A hnuaia mi ang hian tanpuina pek dan tur chu duan a ni :
a) Sorkar Department zawng zawng chuan a dawngtu tur mi mal/pawl hnenah
tanpuina pawisa chu Bank kaltlang (electronically)-in an pe chhuak vek tur a
ni.
b) Department emaw pawl hnena tanpuina Sorkar laipuiin a chhunluh chu a
dawngtu tur mi mal tin hnenah Bank kaltlang (electronically)-in an pe
chhuak vek tur a ni.
c) Department zawng zawngten tanpuina dawng thei tur hming list Scheme
hrang hrang atan an nei lawk vek tur a ni.
d) Tanpuina dawngtute hming list chu tanpuina, an Bank Account- ah dahluh a
nih hnuah Sorkar laipuiah thawn ngei bawk tur a ni.
e) Loneituten Direct Benefit Transfer (DBD hmanga tanpuina an dawn theih
nan hengte hi an neih ngei a ngai a
- Loneituhming
- Tanpuina dawn tur (Scheme)
- Bank account neihna hming
- Loneitu bank account number
- Bank account neihna IFCS Code
f) Loneitute zinga Aadhaar hmangtu pawh ni se duhsak bik tur an ni lo va,
amaherawhchu Aadhaar hmanga inziaklut tura hma lakpui tur a ni.
Khawvel hmasawn zel mila loneitu/ kuthnathawktute pawh kan inher rem zel a
ngaih tak avang hian Bank account kan neih ngei angai a. Aadhaar-ahpawhkan inziahluh
ve ngei a ngai a, tanpuina kan dawn tur dik leh kim taka kan dawn theih nan Sorkar-in ti
tura min tih te kan lo inhmakhua lawk hian a hnuah buaina kan pumpelh thei a ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
KAN CHET VELNA
1. January ni 9, 2015 khan Agriculture Directorate pahnih Crop Husbandry leh
Research & Education hnuaia thawkte chuan Agriculture Conference Hall-ah kum
2015 atana inhlantharna hun an hmang. He hun hi Agriculture Officers & Staff
Welfare Association(AGOSA) bul tuma hman a niin AGOSA Chairman leh Director of
Agriculture (Crop Husbandry) ni bawk, Dr. C. Lalzarliana chuan kalkhawmte hnen
ah fuihna thuchah a sawi a, Agriculture hi mipuite innghahna a nih avanga tha -
hnemngai taka thawk tur leh inpekna, rinawmna, taihmakna, thianghlimna, hun
vawn dik, teirei peihna, thawhho thiamna te nei turin fuihna thu a sawi.
2. Farmers' Day (Loneitute Ni) chu January ni 14, 2015 khan AMFU buatsaihin
Vanapa Hall, Aizawl-ah hman a ni a, Agriculture Directorate atangin mi 30-ten an
hmanpui.
3. 3rd Quarter Review Meeting chu ni 16. 1 .2015 khan Kolasib-ah neih a ni.
4. January ni 20, 2015 khan Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister leh Pu Lalrinmawia
Ralte, Minister of State, Environment & Forest ten Khamranga Oil Palm chinna
hmun an tlawh. Deputy Commissioner, Mamit; Superintendent of Police, Mamit leh
Department Officer engemaw zatin an tawiawm.
5. January ni 28-30, 2015 chhung khan Agriculture Committee Room-ah ATMA
hnuaia Deputy Project Director leh Block Technology Manager lak tharte tan
Orientation Programme neihpui a ni a, Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture
(Crop Husbandry) leh ATMA State Nodal Officer ni bawk chuan hmanpuiin ATMA
hnuaia lak tharte fuihna thu tha tak tak a sawi.
6. February ni 5 & 6, 2015 khan 'National Seminar -on Promotion of Oil Palm in India
through NMOOP' hmangin Pu R.K. Nithanga, Deputy Director (Oil Palm) leh Pu
Tlangtimawia Zote, Insecticide Analyst-te chu Indian Institute of Oil Palm Research,
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Pedavegi, Andhra Pradesh-ah an kal a, Seminar an hman mai bakah Oil Palm
Exhibition- ah Mizoram Stall siamin an tel ve nghal bawk. Exhibition-ah hian entute
mit la tak tak thlalakte phochhuah a ni.
7. February ni 12 & 13, 2015 khan District Agriculture Office, Lunglei buatsaihin
Lungleiah Exhibition buatsaih a ni a, he Exhibition-ah hian Agriculture Department
mai bakah Line Department-te an thawk tha hle.
8. Agriculture Department chuan kum 2011-12 atanga 2014-15 chhunga Sorkar
Flagship Programme NLUP-ah hma a lak that avangin ni 27.2.2015 khan NLUP
Implementing Board atangin Chawimawina 'Certificate of Appreciation' a dawng.
9. March ni 2, 2015 khan Pu H. Thankhuma, Director of Agriculture (Research &
Education) chu superannuation pension-a a chhuah tak avangin AGOSA chuan
amah thlahna hun a hmang.
10. March ni 10, 2015 khan Khawlailunga 'Kurtai Kut' buatsaihah Directorate atangin
Pu Rohmingthanga Colney, Deputy Director (Planning) leh Pu George
Lalthanngura, Asst. Soil Survey Officer-te an tel. He Kurtai Kut hi Khawlailung
khuaa Fu chingtute leh District Agriculture Office, Serchhipte buatsaih a ni.
11. March ni 31, 2015 khan K V K, Hnahthial buatsaih Farmers' Exhibition chu Dr. C.
Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry) chuan Khuallian niin a
hmanpui a, hemi ni vek hian ITC, Hnahthial atanga Basic Agriculture Training pass
chhuakte Passing Out Ceremony a hmanpui nghal bawk.
12. April ni 9 & 10, 2015 khan Agriculture Committee Room-ah tun hnaia MAS Grade
V kaitharte Orientation Training neihpui a ni.
13. April ni 711, 2015 chhung khan Lawngtlai District-a Vaseikai, Ngengpui leh
Nalbania khuaah te Oil Palm Seedling sem a ni a, Seedling-te hi phun tlak leh tlak
loh endik a niin phun tlak loh te chu reject an ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
14. April thla chhung khan Manipur atangin buh chi CAU RI leh DRRH-II quintal 2000
chuang lak a niin District hrang hrangah pek chhuah nghal a ni.
15. April ni 22, 2015 khan Agriculture Conference Hall-ah Pu R. Lalzirliana,Agriculture
Minister hovin Annual Review Meeting neih a ni a. He review meeting-ah hian kum
2014-15 chhunga District hrang hrangte hmalakna leh Directorate level-a
hmalaknate Power Point hmanga entir a ni.
16. April ni 21, 2015 khan Dr. R.K. Mathur, Principal Scientist leh Dr. A.K. Behera, Sr.
Scientist (Plant Breeding) te chuan Mizorama Oil Palm chin dan leh hemi atana
Agriculture Department hmalakna te an rawn en. Central lam mikhual lo thlengte
hi Pu R.K. Nithanga, Deputy Director (Oil Palm) leh Oil Palm Branch-a Officer leh
Staff ten lo buaipuiin Darlak, Mamit leh Bawngvate an tlawhpui a, Darlakah hian
Farmer 20 lai chu Farmers' Field School an neihpui nghal. Tin, ni 25.4.2015 khan
Dr. M. V. Prasad lo kal ve lehin a ni hi W. Serzawla Oil Palm Nursery tlawhpui a niin
Kolasib District-a Oil Palm chinna hmun hrang hrang tlawhpui a ni bawk.
17. April ni 24, 2015 khan Insecticide Inspector training buatsaih a ni a, he training-ah
hian District tina Headquarters AEO te bakah Insecticide Analyst leh Asst. Plant
Protection Officer te an tel.
18. Kum tina Area & Production of Crops record siam thinah Oil Palm chu telh ve tawh
tura ruahman a ni.
19. May ni 10, 2015 khan Solvent Extraction Association of India atangin mi 8 ten
Mizoram Oil Palm chin an rawn en a, Bukvanneia Oil Palm Mill leh hmun hrang
hranga Oil Palm chin te enpui an ni.
20. Ni 25.6.2015 (Ningani) chhun dar 12:00 khan New Secretariat Complex, Khatla-ah
'Commissioning of Farm Machinery Banks through Custom Hiring Centre' hun
hman a ni a. He hun hi Pu Lalrammawia, Joint Secretary, Agriculture chuan
kaihhruaiin Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry) in
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Technical Report a pe. Pu R. Lalzirliana, Minister of Agriculture chuan Custom
Hiring Centre-a hman tur Tractor 12 a vai liam a, heng Tractor-te hi Johnson Diesel
Sales & Services atanga lak a ni. Directorate of Agriculture leh Agriculture
Secretariat atangin Officers leh Staff engemaw zat an tel.
21. June ni 26, 2015 (Zirtawpni) khan District tin atanga Designated Seed Inspector-te
tan training buatsaih a ni a, training hi hlawhtling taka zawh fel nghal a ni.
Mizoram Sorkar chuan Department hrang hrang hmalakna endiktu tur Task
Force a din a, hetah hian Chief Minister chu Chairman niin Chief Secretary chu Member
Secretary a ni a, Department hrang hranga Commissioner leh Secretary te bakah Director
theuhte Member an ni.
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
KEIMAHNI
A. Pension :
Pu H. Thankhuma, Director of Agriculture (Research & Education) chuan
ei leh bara kan intodelhna tur kawnga hun rei tak Agriculture Department-a a
thawh hnuin ni 28.2.2015 khan Superannuation Pension-in min chhuahsan ta. A
thawhpuite chuan kan ui hle a ni.
B. Promotion :
Pu Lalrinliana, Joint Director of Agriculture chu ni 1.3.2015 khan
Officiating-in Director of Agriculture (Research & Education)-ah dah a ni.
A hnuaia tarlan Officer-te hi Sorkar Notification March ni 10, 2015-a chhuah
angin SAS-Il atangin MAS Grade-V ah an kaisang a, kaisangte hi Zoram Loneitu chuan a
lawmpui takzet a ni.
Sl
No.
Name of Officer
Present Place of
Posting
New Place of Posting
Remarks
1
Biakhmingthanga
DAO Office, Kolasib
AEO, Vairengte Circle
Vacant
2
Lalthlamuana
DAO Offiice, Aizawl
AEO, Sairang Circle
Vacant
3
V.L.Zidinga Sailo
Directorate
AEO, Haulawng Circle
Vacant
4
H.Lalkima
DAO Office, Champhai
AEO, Hnahlan Circle
Vacant
C. Transfer & Posting :
Heng a hnuaia tarlan MAS Officer te hi Sorkar Notification ni 17.4.2015 in a tarlan
angin Deputation-a lak an ni.
Sl
No.
Name of Officer
Present Place of
Posting
Name of Post on Deputation
1
Dr. H.Saithantluanga
DAO, Aizawl
Director, MAMETI
2
Ngurrinsanga Sailo
SDAO, Lunglei
Project Director, ATMA, Aizawl
District
3
Lalmalsawma
SDAO, Kolasib
Project Director, ATMA, Mamit
District
4
V. Zamliana
Instructor, ITC
Hnahthial
Project Director, ATMA, Kolasib
District
AGRI ZORAM LONEITU APRIL-JUNE 2015
Tin, Sorkar Notification ni 2.6.2015 a tarlan angin heng MAS Grade-III Officer-te hi an hna
chanpual tihdanglam a ni bawk.
Sl
No.
Name of
Officer
Present Place of
Posting
Name of Post on
Deputation
Remarks
1
Zothansangi
Sailo
Deputy Director
(Agronomy)
District Agriculture
Officer, Aizawl
Vice
Dr.H.Saithantluanga
Deputed to MAMETI
2
C.Lalthlamuana
Deputy Director
(Soil Survey)
Deputy Director
(Agronomy)
Vice Zothansangi Sailo
Transferred