Editor
Dr. O. P. Singh
Director of Agriculture
(Drop Husbandry &
Minor Irrigation)
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
Lalchhanliana
S.D.A.E
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
CONTENTS
ZORAM LONEITU 2003
1. Editorial ……………………………………………..……………………….……..
2. Kum 2004 chhunga Mizorama Buh Hnahkhawr Pangang
(Rice Leaf Folder) chanchin tlangpui……………………………………
3. Thlai/Hnim Tawih hmanga Leitha Siam Dan………………...……..
- H.Thankhuma,
Deputy Director of Agriculture Extension
4. Khau puang hripui leng aia hlauhawm zawk chu …………………
- By : H Joela, S.O-Cum-S.A
5. Women in Agriculture Tour to Sikkim……………………………………
- Vanngurbiaki Vanchhawng, Hnahthial
6. Fur Zikhlum Saiha lamah pawh…… …….…………….…………………..
- H.Lalthanpuia, DAO, Saiha
7. Hrisel nan eitur tha -Buluih ………………………………….……….…
- By Daniela, AEO( Hqrs) DAO, Aizawl Office.
8. Final Area and Production of Crops ……………………………………….
- R.Zoramthanga, Asst.Agril Information Officer
Directorate of Agriculture, Aizawl
9. Organic Agriculture/Farming………………….. .....................................
- James Lalsiamliana, Asst.Plant Protection Officer
Directorate of Agriculture Mizoram, Aizawl.
10. Alu leh Mizoram Leilung ……………………………………………………
- R.Zoramthanga, Asst.Agril Information Officer
Directorate of Agriculture, Aizawl
11. KEIMAHNI …………………………………………………………….………
Editorial
Khawvel hmasawnna a lo san zel laiin mithiam ten nunna leh hriselna a hlut zia an
hrechhuak thar zel a, nunna atana kan thil ei thin thenkhat te atanga natna lo awm theih
dan leh nun a tih tawi theih dante an hmuchhuak a, chung zingah chuan Synthetic
Chemical Fertilizers leh Pesticides te hnuhma pawh a telve tih a hriat a ni. Hei vang hian
Tur (Poisons) hnuhma a awm lo thei ang ber a thlai thar chhuah nan Organic Farming hi
uar taka hman tumna a lo awm ta a ni. Kum 2000 A.D khan Ministry Of Commerce
hnuaiah National Programme of Organic Production (NPOP) hi duan chhuah lo ni tawh in
Organic Certification neite tan pawh tanpuina pek dan tur chiangkuang taka ruahmanna
siam a lo ni tawh bawk a, tichuan Mizoram sorkar pawhin kan rama thil tharte an lo hlut
zawk theih nan leh kan leilung hlutnate kan vawn nun reng theih nan “The Mizoram
Organic Farming Bill 2004” chu July 12
th
, 2004 khan Mizoram Assembly ah lungrual
takin a lo pass ta a ni.
Organic Product te hi a hrisel a, duhtu an tam a, aman a sang a, hralh pawh a man
bik thin. Mizoram Intodelh nan leh sum leh pai dinhmun siam that nan Organic Farming
hi hmanraw thatak a nih a beiseiawm a ni.
He Programme ( Organic Farming ) pawimawh tak tihlawhtling tur hian sorkar
lam thuneitute leh loneitu zawng zawngte lungrual tak a thawh ho a ngai dawn a,
Mizoram hmasawnna kawng thar a hawn ngei a beiseiawm a, zoram loneih dan hi
Contract Farming ah a hruai lut ang a, Permanent Farming in Mizoram hi a kal theih a
beiseiawm dawn bawk a ni
KUM 2004 CHHUNGA MIZORAMA BUH HNAHKHAWR PANGANG (RICE LEAF
FOLDER) CHANCHIN TLANGPUI
Buh hi Mizoramah chuan chaw atana kan rin pui ber a ni a. Heng buh te hi
tlangram lo (jhum) leh leilet (WRC) ah chin an ni. Mizo mipui za ah 50.20 te hian buh an
ching. Ruah vantla ringin buh tam zawkte hi chu chin an ni a, hmun thenkhatah tui lakna
nen a chinna hmun tlem a awm bawk. Mizoramin ruahtui a dawn te hi fur laiin a tam
deuh ber a, May thla atanga intanin October thla tawp thleng ruahtui a tla thin.
ZORAM LONEITU
-
ZORAM LONEITU
-
Kum 2004 chhung hian thal laia Mizoram chhunga buh chin na hmun zawng zawng
zau zawng te chu leilet buh hmun (WRC) 16,013 ha. leh tlangram lo 43,947 ha vela chhut
a ni.
Hnahkhawr Pangang buh kung eichhetu lo lan chhuah tan dan :
August thla laihawl , Kum 2004 atang khan buh hnah khawrtu pangang (Rice leaf
folder/Rice leaf roller) te hi Mizoram khawchhak lam leh ram chhung laili lamah an rawn
puang thut mai a. August thla tawp lam a lo nih chuan chhim lam leh khawthlang lamah
pawh an lo puang nasa hman hle a ni.
A tir lamah chuan heng pangang te hi leilet buh (WRC) ah chauh hmuh an ni a,
amaherawhchu, thla tawp lamah chuan tlangram lo buh zingah te pawh an lo pakai ta zel
a. Mizoram hmar kil leh chhimkil lamah erawh chuan an puang nasa lutuk lem lo. Heng
hmun tih lohah chuan Mizoram hmun dang te chu he pangang puang hian a tibuai nasa
hle a ni.
Pangang puan dan kimchang :
1. A puanna hmunte : Buh hnah khawrtu pangang an hmuhna hmasa ber chu
kawlkulh, chhimluang leilet (WRC) buh hmunah ni 18.07.2004 khan a ni . Hei hi
Khawzawl Agriculture Sub-division , Champhai District huam chhung a ni. Hetih
hun lai hian a la puang nasa lutuk lova, rannung thahna hlo Nuvan (Dichlorvos
contact Insecticide) litre 5 hmanga kah an ni. Organic Bill ,2004 pass a lo nih tawh
avangin Agriculture Department hian damdawi a nei tawh lova. He damdawi pawh
hi nikum lama hman bang tlem an lo kawl that an hmang ta a ni.
Ni 16.08.2004 khan heng khuate Hrianghmun, Teikhang, Kawlbem leh Mimbung,
Ngopa Agriculture Sub-Division hnuaia awm atangte hian pangang a puang nasa hle a. Ni
18.08.2004 khan Directorate of Agriculture , Aizawlah hriattir nghal a ni a.
Hetiang bawk hian zokhaw hmun dang Champhai Agriculture District leh Aizawl
Agriculture hnuai atangte pawn hrattirna dawn belh zel an ni bawk.
He pangang puanna hmunte hi leilet (WRC) buh hmun 3,431ha. leh tlangram buh
hmun 6061 ha. vel niin ni 12.09.2004 thleng khan chhut an ni.
2. Pangang puanna hmunte leh damdawi leh a kahna pek chhuah Zat (Ni
12.09.2004) thlengin.
Sl.
No.
Name Of Agril.No
District
Of
Villages
Quantities Issued.
Pesticides
Sprayers
1
Champhai
68
618 lits
16
2
Aizawl
63
585 lits
84
3
Lunglei
32
120 lits
15
4
Mamit
5
50 lits
15
5
Kolasib
4
50 lits
10
6
Saiha
1
10 lits
5
3. Lo lama Pangang puang suat nan a hmalak dan : Agriculture District hrang
hrang hnuaia field staff awmte chu pangang puanna hmun ah thawn darh an ni a,
Pesticide (pangang thahna hlo) leh sprayer te kengin an kap a. District Officer te
leh Sub-division Officere ten a hmun ngei ah kalin an en pui a ni.
Heng mai bakah hian Agriculture Director duh danin Directorate Of
Agriculture,Aizawl atangin Plant protection Squad team nga (5) siam an ni a. Heng
teamte hian District Agriculture Officer hmun hran hran a awmte thurawn ang zelin
then darhin heng pangang puanna khuaah te hian kalin pesticide leh Sprayer nen an
feh chhuak bawk.
4. Tuna a dinhmun : Thlaiin ziaawm lam a pan chho mek a, pangang chetna hnuhma
thar hriat zawm a ni tawh rih lo.
5. Zokhua a nghawng dan :
A. Champhai Agriculture District
B. Serchhip Agriculture District
Sl.
No
Village
Jhum
(Ha)
WRC
(Ha)
Sl.
No
Village
Jhum
(Ha)
WRC
(Ha)
1
Champhai
400
0
1
Serchhip
71
0
2
Zote
50
0
2
Khumtung
6
0
3
Ngur
40
0
3
Chhingchhip
20
20
4
Vapar
10
10
4
Keitum
5
0
5
Hnahlan
50
30
5
Hmuntha
0
15
6
Lungphunlian
3
30
6
Hualtu
0
10
7
Vaikhawtlang
2
20
7
Thenzawl
8
0
8
N.Diltlang
10
10
8
Sialhau
5
0
9
Murlen
0
40
9
Baktawng
6
0
10
Tlangsam
50
0
10
Bungtlang
5
0
11
Ruantlang
20
40
11
Lungpho
0
8
12
Mualkawi
2
30
12
Hmunzawl
2
10
13
S.Khawbung
10
20
13
Chhiahtlang
20
18
14
Zotlang
200
0
14
Vanchengpui
0
10
15
Vaphai
30
0
15
Chekkawn
5
0
16
N.Khawbung
15
35
16
Mualcheng
21
0
17
Hmunhmeltha
200
0
17
Sailulak
11
0
18
Buang
0
40
18
Saitual
32
148
19
Sesih
40
0
19
Mualpheng
0
80
20
Leisenzo
40
0
20
Dilkhan
0
20
21
Kelkang
0
20
21
Rulchawm
8
0
22
Bungzung
30
15
22
Tualbung
2
232
23
Tualcheng
5
50
23
Lenchim
0
48
24
Bulfekzawl
12
0
24
Sihfa
4
60
25
Hruaikawn
6
10
25
Ruallung
4
0
26
Tuipui
10
0
26
Buhban
0
92
27
Pamchung
0
20
27
Lungpher
6
0
28
Chawngtlai
55
60
28
Keifang
28
32
29
Tualte
30
50
Total
269
803
30
Khawhai
100
270
31
Biate
80
180
32
Kawlkulh
20
10
33
Chhawrtui
5
150
34
Ngopa
50
150
35
Mimbung
20
130
36
Teikhang
10
120
37
Hrianghmun
40
100
38
kawlbem
10
110
39
Rabung
50
70
40
Khawzawl
170
160
41
Farkawn
5
0
42
Chalrang
40
140
43
N.Chalrang
40
150
44
Neihdawn
8
20
45
Ngaizawl
15
50
46
Khualen
0
18
47
Tualpui
7
45
48
Hmuncheng
0
35
49
Arro
0
18
50
Vangtlang
10
110
51
Puilo
0
100
52
Sialhawk
110
180
53
Tlangpui
6
120
54
Tlangpuite
4
100
55
Zawlsei
0
20
56
Vankal
2
100
57
Hliappui
5
150
58
Pawlrang
20
100
59
N.E.Khawdungsei
20
100
60
Chiahpui
10
100
61
Lamzawl
6
100
62
Dulte
0
1
63
Leithum
2
5
64
Khuangleng
2
0
65
Samthang
21
0
66
Melbuk
5
0
67
Khuangthah
0
20
68
Zokhawthar
6
0
Total
2219
3762
A. Aizawl Agriculture District
Sialsuk Circle
60
190
Darlawn Circle
0
40
Sl.
No
Village
Jhum
(Ha)
WRC
(Ha)
Sl.
No
Village
Jhum
(Ha)
WRC
(Ha)
1
Sialsuk
28
Darlawn
2
Chamring
29
Sawleng
3
Phulpui
4
Hmuifang
Phullen Circle
25
115
5
Maubuang
30
Phullen
6
Sumsuih
31
Khawlek
7
Samlukhai
32
Phuaibuang
8
Chawilung
33
Suangpuilawn
9
Thiak
34
Khawlian
10
Lamchhip
11
Sailam
Khawruhlian Circle
0
79
Muallungthu Circle
15
50
35
Khawruhlian
12
Muallungthu
36
Khanpui
13
Melriat
Total
670
646
14
Falkawn
Aizawl North Circle
0
100
15
Durtlang
16
Tuirial
17
Sihphir
Thingsulthliah
Circle
5
67
18
Thingsulthliah
19
Sesawng
20
Tlangnuam
21
Tlungvel
22
N.Vanlaiphai
225
0
23
Lungchhuan
25
0
24
Khawlailung
10
5
25
East Lungdar
33
0
26
Sailulak
5
0
27
Leng
7
0
A. Lunglei Agriculture District
B. Mamit Agriculture District
Sl.
No
Village
Jhum
(Ha)
WRC
(Ha)
Sl.
No
Village
Jhum
(Ha)
WRC
(Ha)
1
Haulawng
46
0
1
Darlung
0
8
2
Mualthuam N
23
0
2
Salem Boarding
10
0
3
Hnahthial
8
40
3
Bawngvate
5
0
4
Nghasih
15
3
4
Nghalchawm
5
15
5
Rahsi Veng
0
8
5
Dialdawk Valley
20
0
6
Venghlun
0
7
Total
40
23
7
Zotlang
34
0
8
Tlabung
18
0
C. Kolasib Agriculture District
9
S.Vanlaiphai
10
100
1
Nisapui
0
30
10
Buarpui
34
0
2
Thingdawl
0
20
11
Bunghmun
0
20
3
Vairengte
0
20
12
Changpui
0
35
4
Kawnpui
0
40
13
Thenhlum
3
18
Total
0
110
14
Tawihpui N
0
50
15
Tawihpui S
0
57
F. Saiha Agriculture District
16
Mamte
0
63
1
Sangau (Pangkhua)
0
2
17
Thingfal
7
29
Total
0
2
18
Mausen
3
25
19
Chawilung
0
50
20
Zawlpui
44
0
21
Sazuklui
18
0
22
Mualcheng S
0
104
23
Pangzawl
5
0
24
Thiltlang
0
32
25
Rawpui
2
14
26
Zohnuai
7
0
27
Zote
34
0
28
Nunsury
35
0
29
Patnabhat
42
0
30
Khaizawl
21
0
31
Phairuangkai
0
25
32
Serte
0
35
33
Total
409
715
GRAND TOTAL : 3431 6,061
Kum 2003 leh 2004 chhunga pangang puanna hmuna ruahtui tlakdan, sik leh sa leh
boruak hnawn dan chungchang .
Pangang hnah khawr chi ho puan deuh thut report dawn hmasak ber ni chu ni
16.08.2004 kha a ni a- Hrianghmun leh a chhehvel khua ngopa Agriculture Circle hnuaia
mi an ni a. Heng khuate hi Champhai Agriculture District huam chhung niin, Mizoram
khawchhak lam a ni. Heta tang hian Aizawl Agriculture District huam chhung leh
Agriculture District dang atangin report dawn belh zel a ni.
Hetiang teh thuta pangang a puan vak nachhan hi ruahtui tlak tam vangte leh
temperature (sik leh sa) leh humidity (boruak hnawng) July leh August thla chhunga
khaw awm danin a zir hrim hrim vang niin a hriat a. Pangang te hi buh hmunah an awmsa
a, khaw awmdan hian a zir tak em avangin an puang ta chiam niin a lang. Nikum lamah
erawh kha chuan thlai tichhe khawpin an tam lem lo a ni thei.
Ngopa, Champhai leh Aizawl a July leh August thla, kum 2003 leh 2004 chhunga mi
chu hetiang hi an ni.
Name of
Station
July
August
2003
2004
2003
2004
Ngopa
237mm
448mm
559mm
424mm
Champhai
223mm
494mm
223mm
190mm
Aizawl
373mm
643mm
368mm
300mm
Total
833mm
1,585mm
1,150mm
914mm
Average Temperature leh relative humidity kum 2003 leh 2004 chhunga record
Month & Year
Station
Temperature in Degree
celcius
Relative Humidity
%
Max.
Min.
Max.
Min.
July,2003
31.8
22.7
92
46
July,2004
25
20.4
95
80
August,2003
30.9
20.6
87
51
August,2004
27.3
20.9
89
68
Buh thar hloh zat tur chhutna :
Buh chin zawng zawng za a sawmnga (50 %) chu heng pangang puanna hmunah te
hian hloh tur a chhut chhuah an ni.
Chinna Hmun
Zau Zawng (Ha)
Thar chhuah
Beisei zat
Pangang eichhiat
Beisei zat(ha)
Hloh tur zat
Tharchhuah
Rs.
WRC =16,013
40,963 MT
3,431 Ha.
6,432 MT
1.51 Crores
Jhum =43,947
73,825 MT
60,31 Ha.
8,682 MT
THLAI /HNIM TAWIH HMANGA LEITHA SIAM DAN
H.Thankhuma
Deputy Director of Agriculture
Extension
Hnim tawih leitha siam nan rannung/hriak nung te reuh te te (Microbial life) a
mamawh a. Heng hrik nung te hian hnim hnah, kan hnawm hnawk te pai tawihin chaw ah
an hmang thin . Heng an paitawih hi thlai tan a chaw tha em em a lo ni ta a ni. Heng hrik
nung te hian mihring leh thlainung ang bawkin boruak (air) tui leh chaw an mamawh ve
bawk Heng thil pawimawh te hi I lo bih chiang teh ang.
1.Water : Hnim tawih siamtu hriknung te hian boruak (air) awm lohna chuan hna an
thawk thei lo. Chuvangin Compost kan siamah hian boruak kal chhuah zung zungna kan
siam tur a ni. Chawh leh fo pawh a tha.
2.Water : Hnim dahkhawm titawih tu tur Hriknung hnathawh theih nan hnawng/tui a
mamawh. Hnawng a that loh chuan Hriknungin hna an thawk chak lova, tawih dur insiam
a chak lo tihna a ni.
3.Food(Chaw) : Chi hnih zau deuhin lo then hrang ila _
(a) Browns : Hnimhnah ro, thing zai nawi te an ni.
(b) Greens : Hnimhnah hring , Bawngek/ran ek te an ni. A chhunga kan sawi ai hian
Nitrogen an pai tam zawk.
Hnimhnah ro (browns) leh hnimhring (Greens) inpawlh hi hriknung tan an chaw
tha ber a ni.
Tawihdur siam dan chi hrang hrangte-
(A)Tawihdur Siamna hmun thlann :-
1) Tawihdur siamna hmun chu awlsam taka pawh theih a ni tur a ni.
2) Tawihdur siamna hmun chu hmun sang lam deuh, ruah tuiin a chiahpiah theih
lohna thlan tur.
3) Bawngin hnaih emaw tui awmna hnaiah emaw thlan tur.
1.Indore Method : He tawihdur leitha siam hi Pu A.Howard leh Pu Y.D .Wad ten kum
1924 leh 1931 ah Indore a an hmuh chhuah a ni a. He tawihdur siam naah hian
Bawngek/ranek hi a siamna hmanrua ber a ni a. Hnim, lo leh huan a mite nen
chawhpawlh a, tawihdur leitha siam dan a ni. Boruak (air) hmanga tawihdur siam dan a
ni a, thlai chhungin a hnim , a hman theih . Khur hmanga siam tur a ni a, khur len zawng-
1) A vang 6-8
2) A thuk zawng 2-3
3) Length 10(mamawh a zirin a tih sei/tawi theih)
Thil mamawh:
a) Hnim, Fu hnah, Vut, favai etc.
b) Ran ek
c) Lei zun a chiah huh.
d) Vut-Tawihdur thur lutuk tih dal nan leh Patassium pe tu atan.
e) Tui leh Boruak (air)
A hnawhkhah dan :
(1) Ranin hnawmhnawk /Hnim 3 a chhahin khurah dah tur.
(2) Vut, zun leh lei diak chawhpawlh a chunga theh darh leh tur .
(3) 2 a chhah Ranek leh lei chawhpawlh thehdarh leh tur. Tui hnawng tawk tur pek
tur. Hetiang hian khur hnawhkhah tawh mai tur.
Khur hi 1vela sanga hnawh khah tur, khur hnawhkhah nan hian ni 6 emaw 7 chhung
hman tur a ni. Tin, a tawp berah vut leh zun leh lei chawhpawlh dan tur a ni. Tlai tin leh a
tuk zingah tui pek ziah tur. Kar khat danah chawhleh tur a ni.
Chawhleh hun :- Vawithum tak chawhleh tur.
1) Khur hnawhkhah atanga ni 10-15 ah chawhleh tur.
2) Vawihnihna- chawhleh hmasak ber atanga ni 15 hnuah.
3) Vawithumna- thla hnih hnuah
Ruahsur tam laia kan siam chuan, Zarhliah /hulhliap siam a tha
2.NADEP Method : NADEP Method hmanga tawihdur siam hi Indore
Kasturbagram, MP ah hman hmasak ber a ni. NADEP Method ah hian a tlem thei ang ber
ran ek hman a ni a.
Thil mamawhte:
1)Ranek 2)Ran chaw nawi leh an zun 3) Lei. 4) Lei. 5) Hnimhnah 6) Tui.
Khur laihna hmun thlan :-
1) Ranin hnaih
2) Kal pawhna awlsam
Khur (pit) siam dan : Lungrawhchan (Brick) emaw Lung emaw in tuizem ang deuha
siam tur. A siamna hmun hi ranin bulah emaw awlsam tak a kal pawh theihna ah a ni tur
a ni. A khur len zawng chu 10x6x3. A tlang chhah zawng 9. Brick hi chirhdiak zut a nih
chuan a man a tlawm leh deuh a. Cement a zut a nih chuan a tlo thung. A chhuat chu
Bawngek leh chirh chawhpawlh a zut nise a tha.
Khur , ekin khur laih hian a laih theih bawk. Hetiang kan hman chuan Polythene
sheet khurah khan dah nise, thlai tawih leia luang bo tur a veng. Tin, khur len zawng leh
sei zawng chu a remchan danin a tih danglam theih a, a thuk zawng 3 aia thuk a ni tur a
ni lo.
Thil mamawhte :-
1) Hnim etc - 1400-1500 Kgs.
2) Ranek - 90-100 Kgs.
3) Lei dip ro - 175 Kg (Lei leh zun chawhpawlh a tha zual)
4) Tui - 1500-2000 Lt. (Fur lei leh thal laiin tui mamawh a dang)
Khur hnawhkhah :- Khur hnawhkhah hmain a chhuat leh a bang bawngek tui a zut
tur .
1) Thuah hmasaber hnim hnah kan bul hnaia awm 6 a chhah (100-110 Kgs)
2) Thuah hnihna Ranek emaw Gabar gas a hman hnu 4-5 Kg tui litre 125 nena a
thuah hmasa ber theh tur.
3) Lei dip ro/Lung, lungte thil, plastic tel lovin 50-60 Kgs thehdarh tur. Tui leih leh
tur.
Hetiang hian khur hnawh khah tur a ni a, 1-1 ½ Kgs vela sang khur chu hnawh
khah tur, daihlimah emaw a chung zar tur a ni. Ran ek te kan hmuh that loh chuan
ni 8-10 thleng a nghah theih a ni, amaherawhchu daihlim siam a tha . A tha berah
chuan ni 1 emaw ni 2 emaw chhunga hnawhkhah tur.
Khur hnawhkhah hnuah a chung kan zar loh chuan lei leh Bawngek hmangin
3 vel a chhah a zut phui tur.
Vawihnih hnawh khahna : Ni 15-20 hnuah a lo tawih tan a, 8-9 velin a lo
hniam a, a chunga kan sawi angin hnawhkhah leh mai tur. Bawngek leh lei
chawhpawlh a zut phui leh tur. Thla thum atanga thla li ah a seng theih.
KHAU PUANG HRIPUI AIA HLAUHAWM ZAWK CHU
By:H.Joela
S.O-Cum -S.A
Name of Insect : DESERT LOCUST
Mizo : Khau (Thlaler Khau)
Hindi : Tiddi
Scientific Name : Schistocerea gregaria. Forsk.
Family : Acrididae
Order : Orthoptera.
“Tichuan, Aigupta ram chhung zawng zawngah chuan Lo a thil hring reng reng,
thing pawh thlai pawh a awm ta hauh lo mai . (Exodus 11:15)
Pomegranate theikung te, Tumte leh Apple thei kungte chu a chuai ta a, ka theipui
thingpil a hik a, atangte chu a filh var vek a. (Joela 1:12)
Achunga thu inziak atang khian, hmakhaw sang ata tawh , Khau puangin hnimte,
thingkungte, leh thlai hring awm hote an suasam nasat zia sawi lanna a ni. Khawvel
History atanga kan hmuh angin Khaupuang in kan khawsakna a siksawi nasain tuarna
nasa tak a thlen thin a ni tih kan hre thei mai awm e. Thiamna a changkang hle tawh nain,
dan beh a harsatzia a hmuh theih a. Kum zabi 20 naah pawh hian Kum 2000 hma lama mi
ang bawkin chhiatna a thlen tho mai. Kan rama hmun kilkhawr tak a mi pawh hian a
pumpelh bik lo . Kan nu leh pa te zingah hian Khaupuang nasa tak, mit ngeia hmutu pawh
nungdam a la awm an awm ngei ka ring a ni. mit ngei a lo hmu tawhte chuan, in hmuh
dan rawn tarlang thei ula a lawmawm ngawt ang.
Kan tawngupa ah pawh A khau kapin” tih hi a awm a. A awmzia chu, mi zawng
zawng nauno pawm leh kaih ngai neite pawh tuman ralbang lova thawkchhuak tur a
inhrilhna a ni. He tawngkam atang hian, kan pi leh pute hun laiah khan, vawikhat na reng
reng chu Khaupuang an hmachhawn tawh ngei a nih a rinawm . Ka suangtuahna mitthla
a a lan dan chuan, Khaupuang a awm avangin nauno pawm leh kaih ngei neite pawhin
innghak tur takngial pawh indah lovin, tupawh thlawhlai lama kal vek tura an inngenna
tawngkam atan an hmang a nih ngei ka ring. Khau chu kan hriat angin rannung
hlauhawm a nih loh zia chu kan hria. Rul angin tur (venom) a nei lova, mi a zukna thei
bawk lo. Kan kuta hmeh hlum mai theih vek an ni. Mahse, hetichung hian khau a puan
tawh chuan mihring tan a sing telin nunna kan chan thin a. Hetiang taka chhiatna a thlen
thin avang hian mithiamte chuan mihring hmelma kumhlun an ni e”an ti ringawt mai a ni.
He khawvel nungcha kan mit lawnga kan hmuh theih Leihnuaia mite, khawmual leh
Tuifinriat a awm hote zingah he rannung tlawm tak tluka mihring leh kan ranvulh tlawm
tak tluka mihring leh kan ranvulh hote nunna suat nasa an awm lo. Thilmak a va ni tehlul
em!!!
Eitur an mamawh zat : Khaupuang hote hi India ramah hian Khau hi chi thum hmuh an
ni a, Chungte chu :
1) Bombay Khau (Patanga Suceinta, L)
2) Khau pemlawr thin ho (Locusta migratoria)
3) Thlaler Khau (Desert Locus)-(Schitocerca gregaria Forsk te an ni. Heng ho zingah
hian Desert Locust (Khau puang thin) hi an hnawksak ber a. A hmasa pahnih te
khi chu chhiatna tham pawi an khawih sawi tur a awm meuh lo . Tun atang chuan
Desert Locust hi kan thlurbing tawh ang.
An hmel lan dan (General appearance):
Khau puang chi hi henglaia Khau kan hmuh thin Khau phar kan tih hote nen hian
an inan lohna langsar tak hmuh tur a awm a, Chungte chu :
1) Khauphar hote hi rawng chi hrang hrang in a in tial a, hmuar rawng kan tih atanga
rawng hlang ringawtte pawh an awm a. Khau puang chi erawh hi chu rawng hlang
an ni tlangpui. A tial pawh nise rawng chihnih khat bak a ni meuh lo.
2) Khau phar hote hi a rualin an awm meuh lo. Khau puang chi erawh chu tam tham
tak lo chuan an khawsa meuh lo.
3) Dan tlangpuiin Khau phar hote hian ki sei tak tak an nei a. Khau puang chi erawh
chu Ki tawi te te nei vek an ni.
An ei duhzawng leh an khawsakna :
Khau phar kan tih ang hote hi chu ram vawt tak hmunah tih loh chuan khawvel
ram pumah hmuh tur an awm a. A bikin ram lum hmunah an tam zawk . Khawlum tehnaa
10
0
C hnuailamah hian an che sawn hlei thei lo. An inthlahpun hun hi Sava ten bu an
chhepa an note an chawm lai a ni a. Hetiang a nihna chhan hi Pathianin, Sava note
chawmna tur atan a ruat a ni mahna, Khauten an tui an phum te chu tha taka keu tur
chuan khawlum leh lui an hmuh that a ngai bawk.
Khauphar hote hian phaitual hnim zikno leh mau hnah no leh hnim no ilo te hi an
ei ber a. Rannung dang zun leh ek te leh hnimhnah tawihte pawh an ei bawk. Kan thlai
chin hote hi chaw atana an hman a awm meuh lo. Amaherawhchu za ah za in an
hlauhawm loh tihna erawh a ni lo. Khau puang thin hote erawh hi chuan thing hnah
emaw hnim hnah emaw thlei bik awm lovin an vaihma tawp mai a ni. Khawvel pumpuiah
pawh hian India ram State Rajasthan a thlaler Thar-desert velah te , Aigupta rama
Sahara Desert velah te leh Skeleton Coast velah leh Africa ram khawmualpui ram lum leh
ruahtui tamna hmun ah lo chuan hmuh tur an awm meuh lo . Khawvel ram laili hmunah
an awm ber a ni ti ila a dik mai awm e.
Pi pu ten “ei thla duak a” an tih ang deuh an ni a. Dan naranin a puitling tawh chu
25-30 gram a rit an ni tlangpui a. An hmela phu lohin an ei thei a, an taksa rih zawng let
hnih thuak chu nitin an ei thin. Khaupuang ho hi a nep pawl berah pawh hian nuai
sangkhat aiin an tlem ngailo ni a chhut chhuah a ni a. Kum 1613 a French rama an puan
tum pawhin Bawng sangli rual kumkhat chawm theihna tur chu nikhat thil thu ah an eizo
thei a ni .Kum 1889 kum a Nile luikama an puan vak tum pawhin hnim leh thing hnah an
khel fai luttuk avangin Chaichim leh Sazu takngial pawhin eitur an neilo a ni. Khaupuang
hote hi erawh chu an chet tlatna azirin an rawng an thlak thei a. Mahse Khauphar angin
an tial ve buai lo. A huho a khawsa hote hi chu a sen uk an ni tlangpui a. An upa tial tial a,
chi thlah theia an puitlin chuan rawng eng emaw rawng uk dal kan tih ang hi an ni mah
zawk. A ruala awm hote hian thla hnuai zawk leh bawppui a insei hleih bik a. An mitah
rinna niawm tak paruk a awm a. Maltlat hoah chuan rin 7 emaw 8 emaw lai a ni a. Anki
(antenna) pawh a inrin hnem zawk bawk . 27-30 laite a nih laiin a ruala awm thin chu 26
aia tam a awm ngailo
An inthlah pun dan : Khau nu chuan a pa nen an inkawm hnu rei vak loah tui a pai a, a
tui pai zat hi 50-100 a ni deuh ber . A tui hun a lo thlen chuan inches 3-5 a thukah a tui
chu a phum ta thin a. A mawng lam chu tifan in lei verh nan a hmang a. A tui te hi a taksa
atanga hnang ban a tihchhuahin a char ta tlat a. A charna hnang ban chu minute reilote
hnu ah a rawn char a. Rannung dangte eitheih rualloh a chang a nih avangin inhnaih te te
in an tui hi an phum thin. Hetianga an khawsak lai pawh hian an inthlah pung reng thova.
Chuvangin an tui phumna hi a zau thei hle thin. Hetianga tui an phum hote hi favang ah
chuan hapta 4 velah an keu deuh ber thin. Nipui lai leh tuihu awm thatn hmunah chuan
hapta 3 an tlin hmaa keu te pawh an awm. A note piang hlim chu thla pawh neilo te tak te
an ni a. Hnimhnah zikno an ei thei nghal mai thin. Ninga danah an inlip thin a. An tam
deuhna hmunah chuan hapta khat (ni 7) hnuah an inlip tlangpui. Thlate neia Khau
puitling an nih hmain vawi nga aia tlem lo a inlip thin a. Nipui lai chuan hapta 4-5
inkarah a puitling thei a. Favangah chuan hapta 6-8 inkar a ni tlangpui bawk. An tui hi
khawlum leh ruahtui tamna hmunah an keu ranga- Thlasik erawh hi chuan an keu ngai lo.
Dan tlangpui nipui lai leh ruahtui tamna ah chuan chhuan hnih an awm hman.
Arab ram leh Africa khawmualpui hmar lamah khu chuan thlasik khawvawt a
awm mang loh vangin kumtluanin an inthlah pung reng ni a hriat a ni. Khaupuang hote hi
chhun khawlumah daihlima awmin tlai daiah an tlachhuak thin.
India rama Khau chithum kan sawi tak hote zinga pahnihte hi chu ngun taka an
chanchin zir hnuah khauhkhirh an ni tawh a ngaih a ni a. Kan Thlaichinte chaw ah hmang
lemlo mahse an lo inthlahpun chaka eitur a tlem chuan kan thlai chin pawh an khawih
chhe mai thin. Kum zabi 18 leh 19 ah te kha chuan pawikhawih tham khawpa an awm ve
fo avangin hlauhawm lo hulhual anni chuang lo. Amaherawhchu, Khaupuang chi ang em a
chhiatna erawh an thlen lo. Khawvel ram pum deuh thaw a inzar pharh annih avangin
khawi maw lai laiah chuan ngaimawh tham deuh a hmuh tur an awm zauh thin chauh a
ni.
Khau puang rawn intan dan : A hma lama kan sawi tawh ang khan thlaler ramri depa
khawsa an ni kan tih tawh kha. Rannung tamtakin an no chawm nan leh an chaw atan an
hmang a. Khaw awm dan danglam avang leh chhan dang engemaw vangin eitu tur an
tlem a. Hetiang dinhmun a rawn thlen chuan an pung chak a, an tlatna sawn mahse, an
inthlahpun an chawl chuang lova- An tuite chu thlahnih ral hmain a keu thin si a. Khau
pakhatin 50 aia tlem lo an tui thin avangin Khau pakhat chauh pawhin a tui chanve chauh
pawh a nu hring ta sela thlali chhung lekin khau singthum chuang a pe chhuak thei a ni.
Thlaler depah hian ngawpui angte hi a awm mai lova. An tlatna hmun an zau zel a,
thlakhat chhung lek a keu a, pawikhawih thei an ni si a. Hriatloh karin a nuai tel an lo ni ta
mai thin a. Anmahni ei thin tute eisen loh an lo ni thuai a .Mihringte angin repro emaw, a
tina sianin a dahthat dante anthiam ve silo. An puar khawp bak an ei silo a, reiloteah a
maktaduai telin an pung chho ta thin a ni. Sakhi rawng ang zawk, a buang uk deuh zawk
hi a eng emaw a hring dal emaw aichuan an koham bik a. Chaw an heh bik hle a ni.
Hetianga an tlatna lamah hian khau phar emaw, amala khawsa thin hote awmna an
paltlang thin a. An chaw thleng an rawn kilpui miau mai si a. Loh theih lohin an zui ve ta
zel mai thin a , ni reilote chhungin rinphak baka tam an lo ni thin a ni.
Ei tumna an inruahman mek lai chuan Indian National Physical Laboratory , Delhi a
Radar enkawltu( Hmelma thlawhna lokal tur vengtu )chuan a khawl enkawlah thawm a
awm avangin ralkhel dar a hmet ri ta vak mai a, an han chhui chian chuan Khaupuangin
India boruak an rawn chim buai chu niin, mel 60 vel chauh a hlaah an lo awm der tawh
mai a, He khau puang hi Rajasthan thlaler atanga rawn intan a ni thih chhuichhuah a ni
a, India ram chang pawh nilo, Pakistan ram lamah pawh buaipui ngai a ni ta. Khaw pakhat
tana dan hneh chi anni silo.Sipai te ruaiin leh thlawhna hmang hiala buaipui angaih tak
avangin, ram inngeihlo ber pahnih , India leh Pakistan chuan he chhiatna thleng tur dang
tur hian boruakah leh Khawmualah an thawh dun a ngai ta hial a ni. Khau puang tam
theih dan em em hi keini Zofate ‘tam’ la hmu ngailo tan chuan awih a har khawp mai. Dan
beh an nih hnua an tamlam an han chhui pawhin pakhat te te a chhiar theih an ni ve
silova, a tlem thei ang ber nia an hriatah an dah chauh thin. An thlawh kai zawh loh
luipui emaw tuifinriat lam hawia an kal chuan, tuipui thli leh tuipui chuan lo tanpuiin
awlsam takin a dan theih a. Khawmualah erawh chuan vuak hlum sem an ni lo.
Ziaka a landanah hi chuan kum 3-8 kar danah khaupuang a awm niin a langa.
Khawvel finna a sang chhova, khaupuang a khat tulh tulh bawk a. India ramah chuan
hetiang taka chhiatna nasa a thlentir thin hi thil awih harsa tak a ni. Eitur an hmuh lohna
ah chuan Khauphar pawhin chhiatna a thlen thei a ni tih hmu a. Ram hrang hrang hote
hian chhum lo chat lo in an zir reng a ni. Africa ram, ram rethei si, indo hrat bawksi leh
mithiam tlemna hmun te khu chu kum zabi 20na tawp dawn lamah pawh Khaupuang
zahngaihna hnuaiah an kun reng a ni ti ila a suallo ang. Khaupuang chi an ni emaw nilo
emaw , Perpawng leh Khuangbai anni emaw, chhiatna thlentir thei an ni vek mai a.
Chuvangin , tute pawh hian I ngaihthah lo ang u.
A inven dan : Khaupuang hote emaw puang lo hote emaw pawh hi suat rem an nih
hnu ah hian an kalsan tawh hnu ah khan note thla neilo, tleirawl Waist cost ho niawm tak
hi tam tak hmuh a ni thin a . Heng hote hi khawi dang atang maha lokal an ni lo . Kan
thah tak hote thlah tho kha an ni. Chuvangin engtikniah emaw chuan min tibuaitu an la
ni thei a ni. Khaupuang venna lama hmalak dan tur Sorkarin a ruahman te chu lo tarlang
lawk ila :
Locust Warning Organisation of Govt.of India :- He pawl hian Kum 60 zet chu
hmalakna a lo nei tawh a, state tin ten report atangin remruatna a siam thin a. Chumi
bakah, thenawm ram hote nen report inpe tawnin an inbe pawp reng bawk. He pawl hian
ruahmanna tam tak a siam a. Heng ruahmanna te hi State tinah hman a rem vek lo thei a,
Chuvangin mahni state mila her danglam mai turin, an duhthlanna ah a innghah tir a ni.
1) An tuina hmun phin darh : Khaute hian an tui hi thinghnah leh hnim karah
dah lo in, lei chhungah an phum thin kan tih tawh kha. An tuina hmun ni a hriat te
chu leh phut vek tur a ni. Khawl hmanga leh phut emaw samfaia hal te pawh a tha
a. Mitin tih thiam a nih avangin a harsa lova, Amaherawhchu, phaizawlah lo chuan
tha sen a tam duh avangin tih a ni ngai meuh lo. Chu bakah phaizawlah pawh
Mihringte chet tlat phak lohna thlaler ah te tui an phum thin avangin a mahhla
tehchiam lo.
2) An pianghlim damdawia thah : Hei hian a tum tak chu , Khau tui phumna
lai chu Damdawia kah tur . Damdawi kan hman chu a powder a hman tur a ni.
Duster (A kahna khawl) a kah tur a ni. A awm loh chuan kut a thehdarh pawh a
theih. Hemi atan hian BHC a hman theih a. Aldrin 5% te pawh an hmang .
Karkhatah vawi 2 aia tlem lo kah nise. A tlem berah tum thum kah tur a ni.
3) Khurlaih : Hemi hian a tum tak chu khau kan thah hote phum bo a ni a,
Chubakah khur kan laih hi damdawi in phul ila khurchhungah an luh tawh chuan
an thlawk chhuak thei mai lo a. A thi te phum nan a lo remchang bawk nen, a tha
viau . A khur hi 1 ½ ft (khat leh a chanve) a thuk nise, a zau zawng feet khat, a
dung sei lam chu a remchan dana laih mai nise. Khur laih hi khaupuang lo dan nan
a tangkai hle a ni.
4) Meichhera hliau : Suan kah luhna emaw Gas Stove ang chi a an chettlatna hliau ila
a tha hle bawk a ni.
5) Tur (poison) hmangin : Hetiangah hi chuan khau ten an ei duh ang chi Atta
emaw, vaimim emaw te chu kurtai tui diak emaw chini tui nena tih huh in tur chu
phulin an chettlatna ramah hmun hran hranah dah mai tur a ni.
6) An chaw zawng kal kual vel lo tih buai. : Khau puang ho zingah hian a
ukbuang ho leh a pa ho hi an chimawm fal bik a. An nin hlei bik bawk. An bula kal
leh an awmna khawih chet pawhin an thlawk sawn zung zung a. Heng ho tibuai tur
hian hmun hran hrana meichher emaw, hnang tawm ila hal khu ila, meichher khu
duh tak kenga kalkual velin an thlawk buai thuai a. Meipui chhem a nih chuan an
rawn inrawh mai thin.
7) A tlatna hmun damdawi lo kah hi a tangkai hle bawk.
8) Nungcha hmanga control : Sava ho zingah kumtluana khau eithin an awm a.
An no chawm nan chauh hmang awm bawk mahse kumtluana ei an awm avangin a
theih ang tawka nasain sava kan humhalh tur a ni.
Hengho bakah hian kawngdang sawi tur leh kawhhmuh tur hria kan awm ngei ang.
Heng zawng zawng hi kan hriat a tulna chu Kan eitur eizotu an ni a. Chemlova kan lu
latu an ni. Khawvel finna a sang tawh a. Kum 50 hmalamte ang chuan nunna kan chan
tam tawh lova, Kum 2003 lai kan chuan chhoh tawh hnu ah pawh kan buhzem tichhetu
pawh kan dan zawh loh chuan kan nakin hnu chu a chhenfakawm loh ngawt ang . Mitin
ten khaupuang mai thei tur rinhlelhna kan neih chuan, Agriculture Department ah I
hriattir vat thin ang u.
Lehkhabu rawnte :
1) Strange stories & amazing facts readers Digest
2) Agriculture Entomology by S.S Khanna.
WOMEN IN AGRICULTURE TOUR TO SIKIM
Vanngurbiaki Vanchhawng
Hnahthial
Agriculture Department duhsakna in women In Agriculture Tour Sikim ah ka kal
ve a, kan kalna chung chang hi han sawi ve reng reng chakawm hlein ka hria a, thiamlo
tak chungin ka rawn ziak ve a ni.
Women In Agriculture Group hi Hnahthial khua ah Group -8 . tin, Leite, Tuipui D ,
Thiltlang , Pangzawl leh Rawpui ah te din a ni bawk. Heng group atang hian member
pakhat zek kal theih a ni a, tichuan, theilo te an awm ve avangin kan hotute nen mi 16 kan
kal a. Sikkim zin hi May thla khan kan tum tawh a, Aizawl kan thleng a, vanduaithlak
takin Nl.Lalremsiami vanduai avangin kawngte a ping ta a. Train ticket book sa pawh
cancel leh a ni a, kan khaw lampanin kan haw leh rih a.
1. Transportation : Dt.16.8.2004 ah mahni khua theuh atangin Aizawl kan pana .
Office ah kan in report a, 17.8.2004 zing dar 3:00 a kal thei turin 2:30 a.m ah
chuan Governor Gate bulah kan awm vang tawh a, kan sumo a rawn tlai deuh
avangin 4:00 A.M velah kan chhuak ta a, Sumo pahnih kan hmang a, 8:00 P.M ah
Guwahati kan thleng a. 10:00 P.M atangin Relah kan chuangin, 18.8.2004 8:00 A.M
ah NJP kan thleng a, 9:00 A.M ah sumo in Gangtok kan pan leh a, 1:00 P.M ah
Gangtok chu kan thleng ta a, kan haw lam pawn hetiang tho hian kan haw leh a ni
mai e.
Aizawl atang chuan kan Motor ruih te a lo reh tawh a, (Mi pakhat tih loh chu ) rel a
la chuang ngai lo te kan nih nual hlawm avangin kan huphurh ruk nen, nuam kan ti leh ta
hle mai a,kan hawn lam phei chuan mahni khawthlenga chuan nan kan duh ta a ni.
2. Food : Vairengte pelh atang chuan Vai rimnam chi hlir chawhmeh ei a ni ta a,
titheilo fe fe kan awm. Sikkim a kan cham chhung chuan Sap chawei in kan ei a.
Breakfast leh lunch tih velin Mixed Masala leh chawhmeh thlum pur mai hmeh
a, rice ei ai chuan kan lo duh fe. Kan thlenna hotel kha NAHAN LODGE a ni a, an
duhzawng lo siam tur khan an hrilh ve a, mahse chhum tawp kha an ngaingam lo
nge niang , an lo kang leh talh a, mahse kan hlim tho., nuam kan tiin kan nui ho dar
dar reng mai . Kan ei a tha a, sa hlir kan ei leh nghal , a siamtute duh dan leh kan
duh dan a inang lo tih mai chauh a ni.
3. Shopping : Gangtok chu thil a to ve tho avangin kan hotute khan Siliguri ah kan
bazar dawn nia an ti chung khan kan la hmuh ngai loh ram fang ta chu thil lei kan
chak ta tlat a, kan thlen tlaiah Market awmna pawh kan hre nghal vat a, thil reng
reng a man chanve a dawn ngai chu tawng thiam loh nen kan thawm a ngaihnawm
duh hle.
4. SIKKIM: Siliguri atangin sikkim khawpui Gangtok chu 125kms vel niin an
sawi, kawngsir mihring awmna bul maiah te Zawng rual an lo awm teuh mai. Kan
ram chu ni se aw.. Pasaltha hovin an suat rem rang awm teh e.
An ram chhung luh tan hma daih atangin lui lian ve fu Tuichang ang tiat vel tur hi a
luang zel a, Gangtok thlen dawn tep atangin chu lui sirah chuan kan kal a ni. Luite dang
fintu a ngah hle bawk. Heng lui avang te hian Lei (Bridge) ,a tam hle.Tin, heng lui ho hi an
tangkai pui hle a , Balu quality tha tak an neih tam phah hle. Sikkim ram chin hriatna
deuh mai chu Flag tar an uar hle a, Flag sei pui pui tial bei buai rawtlawnah mualdung zui
zawngin an phun ther fur mai a, tin, lehkhamawi chehnawi tar ang mai hian hruizai in
puanthem an zam kawi nuaih reng bawk.
5. GANGTOK : Lui sei tak kan zawh zel kha kan kan a, chutatang chuan Ranipool
khawpui a lo intan am chuta tang chuan Gangtok chu 10 km a la ni. Ranipool nena
a inzawm hian Tadong khua a awm leh a, he khua ah hian National Referral
Hospital pawh a awm. Tadong chuan Gangtok khawpui chu a zawm chho ve leh
bawk . Ranipool atang hian a inzawm chho vek a, chho zawng hlira tlan chhoh a ni
tawh. Gangtok ah hian dawh chawp tih loh chu hmun zawl hmuh tur avangin
playground hmuh tur avang hle bawk. Tlangpanga khawpui lian tak a ni ringawt
mai. Aizawl chu hmun rem tak a la ni zawk. Tin, Taxi atan maruti van rawng hrang
hrang an hmang a, a chung erawh an hnawih eng ve . City buh an neilo nge kan
hmuh ka hrelo. Sumo leh Maruti Van an uar hle. Tourist an tam hle thin a niang. In
lian deuh chu Hotel a ni deuh zel. Restaurant ah thingpui in ve reng reng kan chak
a, thingpui No 1 Rs 5/- a ni. A hma lama kan sawi tawh ang khan May thla kha
chuan kal ta ila chuan Agriculture lam thil en tur a tam dawn a. Tunah chuan a
season a pelh tawh avangin en tur a tam lova. Agri. Department lam atangin mi
pakhat Pu Pradhan a min kaihruai turin min pe a. Mushroom Production Centre ,
Thlai chi chintlak ngei an thliar hranna hmun (Seed testing Laboratory) te leh an
pangpar chinna hmunte min enpui a, Kan ramah chuan Horti. Dept chan niawm tak
tak kha anni.- An pangpar chinna hmun kan thleng chu helama kan neih ve ngailoh
mawi tak tak a tam si a, kan rak chel chul mai. An leitha (Organic Manure) siamna
hmunte min tlawh pui bawk. Gangtok khawpui ep chiah tlangram pharh zau tak
mai chu private farm leh a neitute in hlirin a khat a, Ram ruak a awm lo. Ngaw dur
khup anga langte chu a hnuai chu Alaichi (Cardamom) hlirin a khat. Rem leh rem
lovin Leilet (terrace) an siam a, buh an ching a. A ram a awih avangin kawng a
inthlep thui thei hle a, Farm neiho in bul hrut zelin kawng a kal bawk. Kawng hi
metal road vek a ni. Motor kawng dung leh an buh chinna kotlang tin mai chu
Hmunphiah tha chi chin nan an hmang a, rual takin a to tlim hmur mai. Bawng an
vulh tel theuh niin a lang. Kei chu Bawngvulhtu kan ni bawk a, a itawm duh hle.
Heng farm neiho hian mahni ramah awmchilhin ran an vulh bawk a, ran chaw tur
leh Buh leh Bal an thar bawk a, tui an hnianghnar hle bawk. An ram hi tui a tam hle nain
lak pawh an uar bawk. Tui pipe Patling pawm tur hi a awm kawi nguai bawk . Heng
farmers ho fate tan hian a laili deuhvah School an nei tha hle tho, Higher Secondary
School pawh kan hmu . Sorkarin heng awmchilhtu ho hi a ngaihthah lo hle a ni. Helai
ram hi kan kal chhuak deuh vek a, a chhak tlangchhip a Buddhist Monastery chu kan han
tlawh a ni. Gangtok atangin 22 km a ni.
6. SIGHT SEEING LAM VE THUNG : Bhuddist Monastery hi Rumtek khua a awm
a ni a. Dharma Chakra Centre a ni a. Tin. Karmapa Shri Nalanda Institute an ti ve
bawk . An Buddhist puithiam thianghlim Karmapa , amah chu Tibet lam mi a ni a.
Chumi lo zir chhuah ve na hmun chu a ni a. An zahin an hlut hle . Tibet lal Dalai
Lama pawh hman deuh khan he Institute ah hian a biru bawk. Puithiam Zirlai
kawrfual senduk ha an tam hle a, an zirchhuah huna khawvel hmun hrang hranga
puithiam atana la thawn chhuah tur te an ni. A chhung min fanpui a, an puithiam
lal ber coronation indawt thlalak an tar tuar bawk.
Dt.20.8.2004 khan Gangtok hmar lam ram fangin kan kal a. Gangtok atangin kan
lawnchho zel a ni ber awm e. 70Km vel a hla , 18,200 fts vel thleng kan kal a. Heta tanga 5
km velah hian Nathula khua a awm a. China Border a ni tawh a. China sipai an awm tawh
a. Chuvangin permit la hmasa lo chuan kal an phal lova. Chumi ram chhak lam hret 2km
velah chuan kan chhuak thla a. Baba Harba Jan Singh Ji(23) (Invisible Major) awmna kan
tlawh a. A chanchin tlem an sawi danin 9.2.1966 ah Punjab Battallion a zawm a. A sipai
no 2456687 a ni. October 1968 ah a awmna thlang lawkah chuan tuiah a tlahlum a. Kum
23 mi a ni. Mahse, tunthlenga la dam angin an treat a, promotion pawh hmu ve zelin
tunah Major a ni tawh. 2006 ah a pension ang. A inah chuan room hrang hrang a awm a.
A bedroomah chuan khum leh a thuamhnaw a awm kim vek a. A khum chu tuktin a lo
chuar ve a. an siam ziah thin. A pheikhawk pawh bun hnu angin alo awm ve a, tuktin an
nawt thin. A kawrte pawh chutiang tho chuan a thuamhnaw dang pawh a ni. Sipaiin an
veng ngun hle . A motor a a chuan chuan a nghing ve dawt a, a seat kha a khuar dak an ti.
Nathula atanga sipai kalchhuak tur reng reng ten chu hmun chu an tlawh hmasa ziah a, an
tlawh loh chuan an tluang ngai lo. A bulah hian Colonel leh Major thlanlung
inhawitawnin an phun a. Hemite hian he hmun tlawh lova an kal avangin Helicopter-in
ni thuhmunah an accident niin a inziak bawk. A epchiah kawng lehlamah a Langer a awm
a. Sunday leh Tuesday a piangah visitors tan mess an free vek. Chan chin sawi tur a ngah
hle , sawi mai sen a ni lo. Hemi kawng 12,600 fts. Velah hian tlangah Dil mawi tak Stangu
Lake a awm . Kawngtluanin hnim to mai mai pawh Pangpar mawi tak leh Plant nalh tak
vek a ni mai. China Border lam a ni bawk a, Sipai Camp a tam hle a. Laipui te chu China
lam hawiin an bun ther fur mai. A vawt hla a, henglai ram hi October May thlengin vurin
a khuh vek thin.
Gangtok ah hian building a tha tlang hlawm hle a , in chhete te a awm meuh lo. A mi
chengte pawh an fai a,an khawlai pawh fai bawk . Mirethei lutuk awm ang an vang hle
mai. Kan awmlai khan ruah a sur a tuihawk luang erawh chu kan hmulo , an thukru vek a
ni ngei ang. An khaw awih awih nen. Tin, Tho kan hmu miah lo bawk. Bazarah khan
Rawtuai lian pui pui chhumsain Chawhtawlhah an dah lung mai a. A tuiin a la chiah
bawk si a, a rim pawh a dik chiah lova, mahse Thovin a bawm miah silova, mak kan ti hle
a sin. Tin, Polythene hman tur a awm ve miah lo bawk.
Mizote hi min la hmelhriat lo hle a, han kalho hi kan chanchin an lo sawi ve thin ni
tur a ni. Meghalaya te, Nagaland leh Bhutan te, Assam te an lo sawi ri ve chul a, Mizoram
tih erawh chu vawikhat chiah kan tawng a. Heng hnamdang karah hian keini chu Addict
Centre kaltlang thei kha kan ni ringawt mai a. Sahdah emaw kuhva emaw timiah lo kan lo
awm lova, Mahse , kan fimkhur ve lutuk , a ruktein kan ti thin.
Aw le, Sawi tur a tam mai, sawisen a ni lovang. Min hruaitu R.S.I leh Judy pawh a
tir a kan sit ruk nen khan an lo fel ve hle reuh a. an kal zung zung a, an tifel ve zung zung
bawk. Kan ei ang ang an eive hmiah hmiah a, nuih lah an lo heh ve nasa, kan haw lam
Siliguri a kan han inbo then deuh te kha awww… sawi tam lovah kan tih kha… sawi lo mai
ang. Dawn tisei..suilung tileng tur hlir a la ni dawn si.
Mizoram Sorkar, Agriculture Department leh Pu H Thankhuma, Deputy Director of
Agriculture (Extension) leh a Staff te, Rsi leh Judy te chungah te kan lawm em em a. Heng
ram mahni suma engtih maha kan hmuh loh leh hmuh tawh ngai loh turah min kaltir a,
mi ramte hnathawh nasat zia leh kan anpui tlangmi ve bawk , an ram chhengchhe tak an
hman tangkai ziate leh hna hnuaihnung leh sang an thliar loh zia te a hmun ngeia min
enpui avang hian kan va lawm tak em !!!! Keini thingtlang nu mawl tak takte hlim tlang
taka min ho khawmte kha a lawmawm leh zual. Chutih rualin an mit kan tlun lohna
zawng zawngah ngaihdam kan zavai aiawhin ka han dil e.
A tawp berah chuan mahni sum leh pai tel lova kha leh chen min hmuh tir a, dam
taka min hruai haw leh a, Accident theihna leh misual laka min humhim tlattu, kan
chhungte hnen hlim taka min thlentu kan Pathian hnenah lawmthu awm rawh se.
FUR ZIKHLUM SAIHA LAMAH PAWH
H.Lalthanpuia ,
DAO, Saiha
Mi tam takin zikhlum (Cabbage ) hi thlasik lai chauha chin theih (Rabi Crop) emaw
kan tih laiin , tunah chuan fur thlai ( Kharif Crop) tha tak pawh a ni ve tih a chiang ta.
Agriculture Department in fur laia chin tur chi a neih tak chinah hian. Zo tlang sang lama
khaw tam takten hlawhtling takin an ching ta hlawm a, phai lam atanga lak luh tur a awm
loh lai a nih avangin Mizo thar ngei mai zawrh leh hralh a manhla a, a chin theihna ram
zo leh tlangsanga chengte tan chuan thil zawng chhang thlak tak chu a ni phawt mai.
Amaherawhchu, Zikhlum hmun atana zo ngaw thate vata, kum hnih khat hnu leka kalsan
leh mai erawh hi chu ram a ti pamhmai hle mai a, chuvangin Zikhlum chinna atana
ramngaw kan thiat a nih rau rau chuan kum rei daih tura a leilung pawh buatsaih ngei a
duhawm. A leilung hanna ( original soil fertility) a lo dak deuh hnuah pawh leitha siam
chawp (Organic Manure) hmangin tha takin a la chin zui theih reng si a. Hetiang lama
hna thawka tan latute chuan, ram kumhlun (permanent farm) atan buatsaih ngei hi kan
tihturah ngai theuh ila a tha ngawt ang.
Chutianga Fur Zikhlum (Summer Cabbage) chingtu pakhat Pu F.C .Biaka, Saiha
khua a mi hna thawh dan hi a tlangpui chauhvin ilo ngaithla dawn teh ang.
Kum 1999 atang khan Saiha-Niawhtlang kawngah, Km -10 an tih hmunah huan a
nei a, tlang ram awi pang zo sang ram, 4500ft Msl vela sang a ni. Phar ( Mau hling nei chi)
hmun, chhuahlam hawi ram a ni.
A tirah chuan buh tin khat hmun velah Zikhlum tiak 5000 emaw chauh a phun a,
thlai dangte nen a ching a, a kum lehah a sir ram chu vah belhin chutiang bawk chuan a
enkawl leh a, a kum thumnaah chuan zau deuh zawkin a chhun zawm zel a, kumin 2004
ah hi chuan buh tin li hmun velah fur Zikhlum chu a phum khat ta vek a ni.
A chi hi Myanmar lam atanga an rawn zawrh dut no khat Rs.600/- zela leiin no 6 a
kui a. June thla tir lamah kui tan in a ruala kui vek lovin, an phun sawn theih dan tur
hisapin a indawt chhovin hmun hrang hrangah a kui tiak a, July tha tir atanga phunsawn
tanin, a huan kan thlawhni Sept 7.2004 ah pawh a hnuhnung lam chu a la phun sawn
mek zela, 1,30,000 ( Nuaikhat leh singthum) phun tawhin an inhria a. A hnuhnung lam hi
chuan favang ruah a that loh palh chuan an hlum tha vak lo turah an ngai na a, a tiak leh a
ramin a daih tho bawk a, an la phun ta zel a ni. Agriculture Department in fur Zikhlum chi
a lakchhuah BAHAR hi khaw tam takah an chin hlawhtlin mek laiin Pu F.C Biaka hi chuan
khawchhak lam Zikhlum chi a hmang a ni. Amah ang bawk hian mi engemaw zatin Fur
Zikhlum hi an ching a, Lungzarhtum khua a Pu Nilinga pawhin 1,00,000 (Nuai khat )
dawn chu a ching a, a ni pawh kum engemaw zat kalta atanga zawng chhang ta zel a ni.
October thla atanga seng tan theih tur an ni a, hlum khat kg khat atanga Kg hnih an
ni tlangpui ber a, chutiang tling phak lo pawh tam tak an awm thin.
An Zikhlum hmunah hian lei tihthatna engmah an pe lova, a leithatna awmsa
(original soil fertility) ring ngawt an ni a, an chin rei deuh tawh avangin an phun zing ta
deuh a, 1ft vela inhlatin an phun ber.
An sum leichhuah tur lam erawh chu a chhiartu hian lo hisap ve mai nise, Zikhlum
nuai khat chuang, October thla atanga hralh tan, a hlum hleh hnua thala a bul lo chawr no
leh tur nen a neitu nih a zahthlak lem lo ngawt ang.
An Zikhlum chinna ram leilung sawisak lamah hian zirtir, leh tanpui erawh an ngai
tih a lang reng a, boruak a ngeih em em laiin, lei thatna (soil fertility) erawh a da zel dawn
si a, Organic manure insiam chawp kawngah kaihhruai an tul hle a ni. An ram neih
pangngai chu enkawl zui zel tura buatsaih a tul a ni. Tlangsang ram a nih avangin , phai
leh leilet anga leitha tlingkhawm tur a awm ve si lova, chuvangin leilung da lo tura leitha
(manure) mamawh ang neih chu a hmun pangngaia an cham hlen theihna tur ber a ni ta a
ni.
A reng thuah, Saiha lam hi thlai thar chhuah uar vak lohna ram emw tiin,mi
tamtakin a khawro deuh turah an ngai thina, a dik na chen a awm. Amaherawhchu ,
helamah pawh hian kut hnathawktu chhuanawm tak tak, mi hlawhtling engemaw zat an
awm a ni tih a chiang a, an huan lo ram han hmuh chiah hian “E khai!” tih loh theih lohna
tur a tam mai. Hnathawk mi, mi taima, thawhpui tlak an tam ve tho mai.
HRISEL NAN EITUR THA -BULUIH
By. Daniela, AEO (Hqrs)
DAO, Aizawl Office.
Mizote hian a tlangpui thuah taksa hrisel na atana eitur tha ngaihtuah thiam
kawngah hmasawnna tur kan la ngah hle. Taksa tana hrisel tur leh chakna pai tam lam aia
ka a tui ngaihtuah a dah lal zawk fo thin kan ni .Kan hnam la naupan deuh vang pawh a ni
ange, Hemi thuah hian Vaiho hnen atang hian zir tur tamtak kan nei.
An ni ho hi hnam upa zet mai an ni a. Indus Valley Civilization upat tawh zia kan
hria . Pu C. Chawngkunga, Ex-Minister, Pa chhiar zau leh History lam hre tak mai chuan,
Israel kan tih fo te pawh khu an thlahtu bul chu India vai hi an nih a ring a, Rinnaa kan pa
Abrahama Pa Tera kha vai a nih a ring a. A nih mai hmelin keipawh ka hria. Chutiang
khawpa hnam upa tawh annih avangin taksa ngeih zawng thlaite, eitur hrisel loh
mihringte ngeihzawng chu an hre hle ang. Chuvangin anni hnen atang hian zir hreh lo ila,
kan taksa ngeihzawng leh hriselna tur ei leh in tha chu kan hre ve zel dawn a ni. A tha lam
leh hriselna kawngah chuan inentawn hreh lem loh mai a lo finthlak ber mai.
Entir nan, Mizote tunhma deuha kan daikal zawha hmawlhte leh hnimhnah hlai
deuhte hmanga intifai mai thin kan ni a, Hun a lokal zela, lehkhapuan te a lo chhuak tam
zela, lehkha chhia hmangin kan inthiar leh a. Khawpui deuhah lo chuan lehkha hman mai
tur pawh neih zawh a harsa. Khawpui deuha lehkhachhia kan hman tawh hnuah pawh
thingtlang lamah chuan hmawlhte hman a bang chuang lova. Daikal zawha tui hmanga
insilfai thinte chu engemaw laiah kha chuan kan hmusit a, kan nuihzat viau hunlai pawh a
awm kha. Tunah erawh chuan daikal zawhah tui kan hmang vek tawh a, Hmawlhte hman
thin lai ai chuan kan fai hle tawh a ni. Chu chu hmasawnna lawmawm tak a ni.
Chawhmeh atana thlai kan ei thinah te pawh hian , vaiho duhzawng hi duh ve mai
ila, an ngainat lem loh zawng hi chu ngainat loh deuh maite pawh zir ila, kan tihfuh a
rinawm. Mizote hian ei leh in kan uluk loh avangte, zuk leh hmuam kan uar luat avangte
hian engtia nasa nge kan tuar tawh a, kan la tuar zel dawn tih hi ngaihtuah tham a ni. Ka
a tui zawnna lamah taksa ngeih loh zawng pawh kan ti lui ngar ngar a, a tawpah kan tuar
a, kan thihpui thin a ni. Hnam ropui tur leh thang zel tur kan nih dawn chuan thanharh a
hun ta hle mai.
Tichuan, tun tum atan Buluih chanchin leh hriselna atana a thatna te I han zir teh
ang. He thlai hi mizo ten kan ngainat tehchiam loh, India ram hmundanga an ngainat leh
eitam em em si a ni a. Anni ho hi chuan a than an hria a ni ngei ang.
Mihring ten Buluih ei nachang kan hriatna pawh hi a lo rei tawh khawp mai.
Chiangkuang taka kan hriat theih chu Isua pian hma Kum 2700 ah te pawn Aigupta
ramah chuan an lo ching tawh a, China ho pawhin Kum 2000 zet liam taah khan an lo
hmelhriat tawh tih hriat a ni. India ram pawh hi he thlai ching hmasa ber pawl kan ni a,
thenkhat phei chuan a ching chhuak tantu kan nih an ring hial. Vai hoten he thlai an
ngainat zia ngaihtuah in, a ching chhuaktu ram pawh kan nilovang tih sawi theih a ni lo.
Buluih lei tel lovin kan unau vaihote hi chu an bazar thiam lo zawng a nih ber mai hi maw.
Thlai azawngah chuan Buluih hi chin a awlsamin a thar rang ber awm e, Lei chhe
deuhah pawh a lo chin theih khawp mai. Buluih hi chi hrang hrang a tam a, ni 25 leka
tharte, thlakhat a thar theite pawh an awm. Chutiang taka thlai thar rang chu thlai dang
ka hre lo.
Aw le, tunah chuan kan uar duhlai tak, mihringte tana a thatna lam lo sawi dawn
tan the ang. A chanchin chipchiar chu sawi ngailo, hriatsaah I dah ang aw, Buluih hian a
pumpui mai hian tangkaina a nei vek . A bulbal chawhmeh atan , chhum leh kanin a tui
em em a, a hnah pawh chawhmeh tha tho a nih laiin a rah ( a chi) hi damdawi tha tak a ni.
A zavai mai hian “Damdawi Hlawm” an ni vek mai. Buluih hian vitamin A leh C an pai
hnem hle a, Calcium pawh a pai tam , A bulbal aimahin, ei nachang kan hriat vak loh, a
hnah leh a rahah te hian heng a chakna pai te hi an tam zawk zel leh nghal a. Protein
erawh a bulbalah a tam ber.
Mihring hriselna a tana Buluih thatna langsar zualte chu :
1) Chaw chakna siamtu leh thisen kal tithatu a ni.
2) A hnah hi ek nem nan a tha. Zun titamtu atan a tangkai.
Hei bakah hian a hnah hi ran chaw tha a ni.
Buluih hian hnah a ngah thei hle thil a, Chawhmehah kan hmang meuh lova,kan
paih mai mai thin .Vawk chaw atan te, Ar(Broiler) chaw atan te an tha em em a ni. Buluih
hmun siam la, Vawk leh Ar vulh bawk la, Pa fing /Nu fing I ni mai.
3) Buluih hi kawpuar leh pumpui nuamlo tan a tha hle.
4) A bulbal atanga tui sawr hi tai (pile) lam thalo tan damdawi a ni. Zing leh tlaiah
ml.60-90 in thin tur a ni.
5) Zung tha thei lo, zun paha na thinte tan he thlai hi a tha em em a ni. A chunga
tarlan ang khian ei mai tur.
6) Buluih hnah tui sawr nikhata no khat zel in hian phing leh zun kawnga lungte
awmte leh bawk awmte a tireh thei.
7) Buluih hi natna dotu tangkai tak a ni. A tuisawr leh chutiang zat khawizu pawlh a,
chi tlem telh bawk chu khuhhipb atan te, chuap lam thalo atante , awmna atan te a
tha em em a ni. Nikhatah vawi 3 (thum) zel ei tur.
Khai le, tun atang chuan Buluih hi a hming mawi lem loh avangin hmu hniam mai
lovin, hriselna atana a thatna te hria in, uar takin ching teh ang. Buluih kan ei tam hunah
Mizote zinga natna tlanglawn tak zunkawng thalo te hi a lo tlem tawlh tawlh dawn a ni.
FINAL AREA AND PRODUCTION OF AGRICULTURE CROPS IN MIZORAM 2003-2004
(AGRIL.DISTRICT WISE
ORGANIC AGRICULTURE /FARMING
James Lalsiamliana
Asst.Plant Protection Officer
Directorate of Agriculture Mizoram, Aizawl
Organic Agriculture tulna chhan:
Kum 1950 chhoah khan khawl hmanga thiam thil thar (Industrial revolution) a lo
thleng a. Hemi zarah hian hlawk zawka thlai thar chhuahna atan bawlhlo (Agriculture
chemicals) siam chhuah a lo niin, hei mai bakah , thlai thar rang leh hlawk zawk te pawh
siam chhuah a lo ni ta zel a. Mahse, heng thlai thar rang te hi an thar a hlawk em em laiin
chawtha an mamawh hnem em em a, chubakah, rannung leh natna hri laka tuartheihna
an tlachham em em thung a ni. Hetiang an lo nih avang hian Leichi (fertilizer) leh
Damdawi /Tur (Pesticides) chi hrang hrang te chu nasa taka hman an lo ni ta a ni.
Heng thlai thar hlawk chi te leh damdawi /bawlhlo te avang hian kum 1965 leh
1975 inkar chhoah khan thlai thar chhuah runpui (green revolution) a lo thleng ta a.
Amaherawhchu , heng bawlhlo chi hrang hrang te avang hian leilung leh mihring te mai
bakah, nungcha chi hrang hrang te tan chhiatna a lo thleng ve leh ta hlauh mai a. Heng
bawlhlo te hian leilung chu tida in leilunga cheng nungcha chi hrang hrang, mitlawnga
hmuh theihloh ho thlengin a lo suat ve zel a. Tin, thlai thar te pawh a lo hlawk lo chho ta
zelin, leichi te pawh nasa zawk a hman a lo ngai chho ta zel zawk a ni.
Hetiang dinhmun a lo nih tak a vang hian, kum 1950 hmalam a lo neitute kalphung
kha a lo thaber zawk a ni tih chu mithiamte chuan an hre chhuak thar leh ta a. Tichuan,
Organic Agriculture /Farming hi kut hnathawktute tana thil tha ber a lo ni tih hi inzirtirna
chu a lo ni ta a ni.
Organic Agriculture awmzia :
Organic Agriculture ah chuan, leilungin a a thil ken sa te, an nihdan phung
pangngaia hman tangkai leh, chuta tanga a hlawk thei ang bera thlai thar chhuah hi a ni a.
Damdawi leh bawlhlo (agro-chemicals) hrang hrang hmanglo a, leilung pianze
pangngai chu duat taka enkawl in,leilung a cheng thilnung tangkai chi hrang hrang te
pawh a tangkai thei ang ber a hmang chung zela, loneitu leh a chhungkua te chu a
hnukpui a tang chho tura inkaihhruaina hi a ni.
Organic Agriculture thiltum :
Organic Agriculture in a thil tum chu kalphung pangngai reng a kal chung a
hmalam hun thlirna, kan ti thei ang,Tun dinhmun atana sum leh pai um lo a, nakin hun lo
la kal zel tur (tommorow’s ecology) hmakhua ngai chunga leilung enkawlna hmanrua a
ni. Leilung hanna te tichhe silo a khuanu lo rel sa leilung hlutna humhalh hi a thiltum a ni
a. leilung a chhiat chuan hmakhua a pik (without ecology , there Is no economy) tih
ngaihdanah a innghat a ni. Organic agriculture thil tum te chu hetiang hian kan sawi thei
ang
- Tualto hausakna hman tangkai ( to draw upon local resources)
- Leilung hanna hun rei zawk humhim (to maintain the long term fertility of the soil)
- Agriculture bawlhlo(agriculture technologies and chemicals) ten leilung an
tihbawlhhlawh (pollution ) tur ven .
- Ei leh bar, taksa tana chakna pai tam zawk, hlawk taka thar chhuah (maximum
production of nutritious foods)
- Ranvulh te, an taksa leh an chenna hmun hrisel zawk a siam sak (better
environment for livestock)
- Kut hnathawktute an lo hlawk zawk theih nan leh an lo hrisel zawk theih nan
(more profit and health for the farmers)
- Zokhaw boruak thianghlim leh nungcha te khawsakna thianghlim din chhoh(better
environment for rural people and wildlife).
Organic Agriculture laimu :
Organic hmanga buh leh bal chinna hmunah chuan rannung thahna tur(chemical
pesticides) leh bawlhlo (agro-chemicals) chi hrang hrang te leh leichi (chemical
fertilizers) te chu hman a ni ngai lo. Leilungin a a lo ken sa, lei hanna te chu amaha insiam
pung zel thei tura puih hi a ni a. Organic chaw (oraganic food) ah pawh a tih tui nan leh a
vawnthat nan damdawi bawlhlo telh a ni ngai lo. Organic Agriculture ah chuan heng
pahnih te hi a laimu te anni.
- Leichi (chemica fertilizers) hmang lo a bawngek leh thlai tawih leitha hman.
- Thlai venna damdawi /tur (chemical pesticides) hmanga thlai tichhetu suat loin ,
thilnung leh rannung tangkai hmanga thlai ven leh enkawl (biological pest
control).
Organic Agriculture that bikna te :
a) Leilung leh chenna khawvel (environment) a tibawlhhlawh loh mai bakah, a vawng
hrisel thin.
b) Buh leh bal thar chhuah a hrisel bik a, a pawlh bawlhhlawh a awm ve loh avangin
ran leh mihring te tan a hrisel bik a ni.
c) Buh leh bal tharchhuah te pawh a tam lam ngai rengin a vawng thei a, kum tam tak
chhung atan leilung chu hman tlakin a chhuah thei a ni.
d) Loneitu tan sen so a titlem a, leilung a vawng hrisel bawk a ni.
e) Leilunga khuanu lo chhawpsa, thilnung tangkaite chu, bawlhlo in a chiah chhiat
loh avangin hnathawk theiin an awm theih phah a, tin, a hnu zelah te pawh tangkai
takin an awm chho zui zel thei a ni.
f) Buh leh balah hlawhchhamna a thleng tlem bik.
g) Leilung pianzia in a that phah a, boruak lut leh chhuak a tha a, lei a char ve mai ngai
lo a, thlaiin zung an thlak that theih phah bakah , tui leh hnawm te pawh leilung
hian an pai that theih phah a ni.
h) Leilung hanna a cham rei thei a ni.
Heng bakah hian, Organic hmanga buh leh bal thar chhuah te chu an itawm in an
hmel a mawi a, an tui bik a, an rim te pawh a tui zualin leh rante pawhin an ngeih bik
bawk a. Tin, tuihna te pawh a kang mai loh bakah , zotuithiang te pawh a hriselin ,
chhawlhalte pawh a dawm bik a ni.
Organic hmanga buh leh bal enkawl dawn a hriattur pawimawhte:
1. A tawk leka hma lak tur : Thlai chinna hmun turah chuan mamawh tawk lek
a hma lak tur a ni( minimum tillage). Hman mai loh tur hmunte chu vah fai kher a
tullo a. Hman mai loh tur hmun tihfai vak hia leilung a ti hek in leilung luangral a
titam thin.
2. Kalphung mumal taka huan leh lo enkawl : Kalphung mumal tak (Adoption of
Integrated agriculture system) tih hian hengte hi a huam a
a) Bawngek emaw, hnim hnah tawih thatak hman
b) Hnim hnahte, thlai hnahte leh thlai sengna pawl leh hnawmhnawk te chu
thlai chawmna atan, huan/lovah chuan phum tawih thin tur a ni.
c) Thlai chi ngai, hmun ngaiah a kum zawn a chin loh te leh thlai chi hrang
hrang lo/huan khat a chin thin tur a ni.
d) Leitha siam thei thlai chin uar fo thin tur a ni. Eg.- Behlawi, Bekang, Bean,
Dhaincha etc.
e) Biofertilizer (thilnung hmanga leitha siam) thlai tan hman thin tur a ni.
f) Hlo thlawhna hnim te chu thlai kung bula chhek thin hian thlai tan
hnawm a siam a, tin, lei chhunga rannung tangkai te tan a tha.
g) Tha leh tualchher thiam thil in thlai tichhetu te chu ven tur a ni.
(Integrated pest management).
h) Thlai mamawh tawk tui pek thin tur.
i) Changpat hmanga leitha siam leh changpat khawi te hman tangkai tur a
ni.
A tawp berah chuan leichi (Chemical Fertilizer) te, Damdawi/Tur(Chemical pesticides) te
bakah hnim thahna hlo (weedicides) ho tello hian buh leh bal tha takin a thar theih tih hi
kan hriat a pawimawh em em a ni. Tin, tunhma atanga kan lo hmelhriat thin, ODT leh
BHC te hi mihring leh ran leh kan chenna leilung atan hian kan hmelma lian berte anni tih
I hre nawn leh theuh ang u.
References:
- A handbook of Organic Farming By A K Sharma(2004) Agrobos(India)
- Organic Farming for healthy food and safe environment .By A K Yadav
(2003)RBDC, Imphal.
ALU LEH MIZORAM LEILUNG
R. Zoramthanga
Asst . Agril Information Officer
Directorate of Agriculture, Aizawl
Mizoram leilungah hian Alu hi a chin theih deuh vek a. Leilung leh dip that a, leilung tha
tak a sawisak chuan a thar pawh a hlawk duh viau a ni. Mizoram leilung hi Alu chinna
atan a tha a ni tih hi Mizoram Leilung tih kan sawina atan duh tawk mai ila, chipchiar a
sawi ngai lovah I dah mai the ang u.
Alu hian India ramah sum leh paiah pawimawhna nasa tak a nei a, State hrang
hrangah Alu atang hian sum leh pai tam tak an hai lut thin. Mizoramah hian Alu hi a tha
duh viau nachung hian kan la ching nep em em a. Ramdang Alu leiin sum kan paih nasa
em em thin. Chuvangin Alu ah hian intodelh tum hram hram the ang u. Alu chi dik tak ,
thar tam leh hlawk chi a chin dan dik tak hmangin tam zawk a thar theih tih hi Alu
chingtuten an hriat a tul em em a ni.
Alu-ah hian mihring tana chakna chi hrang hrang leh thil pawimawh awmte
Water 74.7 %
Sugar 22.9 %
Protein 1.6 %
Fat 0.1 %
Mineral matter 0.6 %
A chi lar leh tha deuh te
1. Up to date : Ni 120-150 a duh a, a pian hmang chu Artui ang deuh tlemin a phek a,
rawng a var a, mit a lianin Mongolian mit tlangkawm ang deuh a nei mam zuar.
Late Blight natna lakah a him mawh hle. A thar zat tlangpui 60-80 qtls. a ni.
Kufri Chandramuk : Ni 90-110 a duh a, a pian hmang chu, lian vak lo, a pil a
var , a mit a lian , a mam phek deuh. Blight natna lakah a him mawh viau. A thar zat
chu 60-75qtls a ni.
Kufri Jyoti : Ni 130-150 , phaiah ni 100, tlangramah ni 120 a duh. A pian hmang
chu Up to date nen a danglam meuh lo. Mahse a par a rawng a dang . Blight natna
lakah a him. A thar thei zat chu 60-80qtls a ni.
Kufri Kunda : Ni 145-150 a duh. A pil rawng eng deuh. Blight natna lakah a
him . A thar thei zat 57-65qtls a ni.
Kufri Jewan : Ni 140-170 a duh. A pianghmang chu a bial cham a, a pil a var
a,a mit a pawng deuh. Blight natna lakah a him a, tin, Cercospora lakah a him bawk.
A thar thei zat chu 45-60 qtls. a ni.
Kufri Alankar : Ni 120-140 a duh. A pil a var a, artui pianhmang ang a ni. Blight
natna lakah a him lova, a thar thei zat chu 45-60 qtls. a ni.
Hengho zingah hian Kufri Jyoti hi Mizorama chin atan chuan a duhawm bera
ngaih a ni a. A dawtah chuan Up to date. A chi dangte erawh hi chu zorama an that
leh chhiat kan la hre meuh lo a ni.
A chinna hmun leh sawisak dan :
Leitha pangngai vaivut 25-49% leh lei tak leh thil tawih 60-75% a
inchawhpawlh tawk awmnaah a tha duh , mahse lei sanghet leh tlak leiah a tha duh
lo.
Tlangsang(nipui alu) chinna buatsaih dan :
A chinna tur lei chu ngun taka cheh phut then fai tur a ni. a mual paivat
emaw a khang zawngin emaw bial/pawng siam nise. A pawng/bial hi ft.6 a zau leh
ft 9 a sei a inkar a thuk zawng inches 10-12 ft 1 zau ni rawh se. A bial inkar chu tui
luan nan leh kal vel nan hman tur a ni. Tin, a theih chuan hnim leh mau hnah ro
bialah chuan chhek khawm a, a chungah lei tlem vur a, chhilh hnuah hal nisela. Hei
hian rannung leh natna leia awm a kang hlumin lei thuma pawh a tihniam/tlem
dawn a ni.
Hmun hniam leh phaizawlah (Thlasik alu) buatsaih dan : Lei chu ngun taka
tum nga tum ruk lehphut a, bawlhhlawh leh thingzungte ngun taka thenfai tur a ni.
I lehphut chu ngun takin tidip leh vek la, bawngek emaw lei tawih leh hnah tawih
20-25 tons chu alu chinna tin 2 hmuna zauvah dahin lei nen chuan ngun taka
chawhpawlh tur a ni. Phai alu (thlasik alu) chin hun hi khawro lai leh ruahtui awm
loh lai a nih avangin alu chu pawngah ching lovin a khuar laiah hnawng a tam thei
ang ber a hmuh theihna turin chin tur a ni. Lei laih zawl , cheh mamah chuan thlur
6” a thuk (Furrow) 2 ½ - 3” danah I siam anga, a lai khuarah chuan alu chi chu 8”-
10” danah I ling tur a ni. September thla ruahtui la tlak laia I chin chuan khuar sir
deuhah ching ang che. October leh November ah chuan khuar lai takah alu chi chu
dah ang che.
A chi thlan dan : A chi hrisel tha. Virus natna laka him thlan hram hram tur a ni.
Han zai phel a, a lo sen kual raih (chocolate colour) awmna hi ( Ring disease) natna
vei tihna a ni. Chutiang awmna chu a chi atan hmang suh ang che.Tin, a panga bawk
thluah awm pawh hi a chi atan hmang lo ang che. Virus natnate hi hmun sang 2500
metres ah an lang mawh hle a, chuvangin, tlangram alu a len lam 2.5 -5 cm (dia) thlan
hram tur. Alu chi hawlh tlanga inches 1 ½ aia lian chu hmun 2-3 ah zai phel la, a phel
tin chuan mit 2-3 nei ngei se. Tin, I zai phelna tur chemte chu natna hrik a kai loh nan
tui 50% Formalin Solution ah sil fo ang che. Alu thar hlim hi chin mai loh tur a ni. Alu
chu chawh atangin ni 70-100 inkar tal dah vuai tur a ni. Hemi chhung hi test period
emaw Dormancy period an ti a. He mi Dormancy period” an pelh loh chuan a tiak
thei lo. Amaherawhchu, mercurial compound hmangin he an mutthilh chhung hi a tih
tawi theih a ni.
A chi damdawiah sawisak dan : Alu chi i zai darh chu 0.25% orgaomercural
compound Agallol-ah chiah la, hemi siam dan chu agallol tui 25gm chu tui litre 10
ah zuk chhung lut la, ngun takin chawk ang che. Agallol a awm loh chuan leh
Diathane M-45 emaw Difolatan 0.5%(Diathane emaw Difolatan emaw 50gm leh tui
10lit. chawhpawlh la chutah chuan alu I zai darh chu minute 10 chhung chiah tur a
ni.) Alu chi tur I chiah chu daihlimah ni 2 chhung dah hul leh ang che, I zai
hmuamhma kha ti zangthal vek ang che.
A chin hun leh chin dan : Nipui alu chu tuifinriat zawl atanga teh a, ft 4000
chunglama sangah ching la, February leh March thla chhung ngeiin ching ang che,
Bialah khan ft2 danah rin khuar zai zai la, tah chuan alu chi chu 8’-10 danah dah zel
la, leiin chhilh la. Hetianga I tih hian tin tawi (1acre) hmunah alu chi 6-8 quitals I
ching ang.
Thlasik alu hi September atanga November thla chawhma lam ngeiah ching
ang che. Thlur ft.2’ dana I siamah chuan a chunga kan sawi tak ang khian alu chi
chu chin tur a ni. Thlasik Alu pawh hi tin tawi hmunah 6-8 quintal chin tur a ni.
Leitha leh Leichi (Manures & Fertilizer) : Hectare khat hmunah Bawngek
leitha 5-10 tonnes pek hi a tawk a, a thlur khuarah phun hmaa lei nen lo pawlh
lawk vek tur a ni.
Thlaichaw
Mamawh zat
Kg/Ha
Form
fertilizer
Kg/Ha
Mamawh zat
Kg/acre
A. Rainfed (Ruah vantla ring)
N
60
Urea
89
36
P2O5
50
DAP
108
43
K2O
59
MOP
843
34
B. Irrigated (Tuilak awmna)
N
80
Urea
90
36
P2O5
100
DAP
217
87
K2O
100
MOP
167
67
Fertilizer recommend dan angin Rock Phosphate leh Phosphotika (2kgs) combine
hi pek theih a ni bawk a, i.e 130 kg , Mussorie rock Phosphate leh 84kg . MOP hi
hectare khata pek tawk a ni, emaw 53 kgs. Urea, 100 kgs, MRP leh 34 Kgs. MOP hi
acre khat a pek tawk a ni bawk.
DAP or Rock Phosphate , zavai leh MOP zavai leh Urea mamawh zahve kha
thlur khuarah thlai chin hmaa lo dahin, pante a khuh tur a ni. Chu chuan Alu chi ten
fertilizer an deh loh nan a pawimawh a ni. Tin, Urea labang chu lei rihvur hmasak
berah pek leh tur a ni.
Tui pek dan : A hlawk zawk nan leh a than that nan hnawng reng a mamawh
a, mahse tui tlin hnan emaw chiah emaw chu alu hian a ngai thei der lo. Chuvangin
tum li nga tal tui pek tur a ni. A hnahah tui leih suh.
Natna laka ven dan :
1) Fanghmir (Red ant) leh rannung dang laka ven nan Aldex 5% damdawi 25 kg
vel tin 2 hmunah phul nan hman tur a ni. (thlurah phul den den tur). Hei bakah
hian 125 kg . Mustard emaw neem oil cake emaw alu rih vur hmaa phul tur a ni.
2) Dithene Z-78 in a to kim ta tihah kah tur a ni. Hetiangin, Dithene gram 800 leh
tui litre 120-180 chawhpawlh a, tin 1 hmun a kah nan hman tur a ni.
3) Aphid (vector of virus disease) 1.5 litre Malathion 50 Ec emaw 250 ml.
dimaeron 100 emaw Ragor 2litres leh tui 120-130 litre chawhpawlh a, tin hnih
hmun kah nan hmang ang che.
4) Blight (Alu pul hri) late blight in a beih chuan captan 40 emaw dithene Z-78 a ni
15-20 inkar danah kah tur a ni. Mahse heng damdawi hian Alu tiak chu inches 6
a sang chinah chauh kah tur a ni.
A chawhpawlh dan 650 gm . Dithane M 45 emaw captan emaw leh tui 360
litres chawhpawlha, tin tawi hmun kah nan hman tur a ni. Hetiang hian kum tir
lamah kap la, a hnuah heng damdawi 900 gm leh tuisik 450 litre chawhpawlhin
kap leh ang che.
5) Alu eitu (Cut worm) 1.5 litre Aldex 30 EC leh tuisik 360 atanga 400 litre
chawhpawlhin tin tawi hmun kah tur a ni.
A thar zat : A chin hun leh a chi a zirin a thar zat a in ang. A tlangpuiin hectare
hmunah 200qtls atanga 300qtls. a thar thei.
Mihring tan chakna chi hrang hrang leh thil awmte :
Moisture - 74,7 gm/100 gm.
Protein - 1-6 gm /100 gm
Fat - 0.1 gm.
A enkawl dan : I chin atanga ni 30 ah za ah 75 vela lo chawr chhuak ang a, thlawh tan
tur a ni. Tin, 15-20 cm a sang a nihah I thlo leh tur a ni. Hemi rual hian a hnah lang chauh
a nasain lei chung lang rih vur la, chumi hnu ni 30 velah chutiang bawk a lo chawr chhuak
leh chu rih vur leh ang che. Hei bak chu rih vur leh a ngai tawh lo ang.
Carbohydrate - 22.6 gm
Calcium - 10 gm
Magnesium - 20 gm
Potassium - 247 gm
Iron - 0.7 gm
Phosphorus - 40 gm
Sodium - 11 gm
Vitamin A - 40 IU
(Thiamine) Vitamin B1 - 10 gm
(Riboflexine) Vitamin B2 - 01 gm
Vitamin C - 17 gm
KEIMAHNI
‘A’ TRANSFER & POSTING :
Name of Officers
Place of Transfer & Posting
New Place Of Posting
Pu C. Lalzarliana
Project Director, MIPEA
Aizawl Project Director,
MIPEA bakah
Principal ITC Hnahthial.
Pu V L
Hmangaihchhunga
AEO, LUB Section
Dte-Of Agriculture Aizawl.
AEO, Planning Section
Dte.Of Agriculture,
Aizawl
Pu Chhuanvawra
UDC, Account, Section UDC,
Dte. Of Agriculture, Aizawl
Planning Section
Dte.Of Agriculture,
Aizawl
Pu Lalzarliana
Peon R.O Section
Dte.Of Agriculture, Aizawl
Peon, Establishment
Section, Dte Of
Agriculture
Aizawl.
‘B’ PENSION :
Heng kan thawhpuite hian pension in min chawlhsan ta.
1) Pu Lalsiamliana SDAO, Hnahthial 30.9.2004
2) Pi Lalhmachhuani UDC, MIPEA 30.9.2004
3) Pu Parlawma PTO, SDAO Office Serchhip 30.9.2004
‘C’ SUNNA :
Pu Lalchhuanliana, Peon ,SDAO Office , Khawzawl chu Ni 17.7.2004 khan a boral a,
Pawi kan tiin, a chhungte kan tuarpui em em a ni. A chhungte Pathianin thlamuan a,
awmpui zel turin kan duhsak a ni.
‘D’ PAWIMAWH DANG :
Agriculture Department hnuaia Joint Director te hna chanpual (Work Assignment) chu
hetiang hian siam thar a ni.
1
Pu.Lalthanliana, Joint director(MI)
1)Minor Irrigation/Wate Resources
2)Farm Mechanisation
3) Command Area Development
4) Land Development andMachinery
5)Flood Control
2
Pu. Bhattacherjee. Jt. Director Of Agriculture
1)Establishment
2)SDAE Section
3)Stores & Stationeries
4)NWDPRA & ISOPAM
5)Planning & Statistical Section
6)Agronomy Section including Oil Seeds
,Pulses
7)Seed Testing,Lab, Processing Unit
and Seed Certification
8)Plant Protection, Biocontrol etc.
9)Organic Farming
10)Nodal Officer for Macro-Management
and CSS Schemes.
3
Pu C.Thansanga, Jt.Director (LUB)
1)L.U.B
2) WDPSCA
3) Soil Testing Laboratories
4) Soil Survey & Remote Sensing
4
Pu c. Lalniliana, Jt. Director(R&E)
1) Research & Extension
2) Extension Works
3)K.V.K
4) Agriculture Farms
2. TIH DIKNA : Zoram Loneitu (Quarterly) Vol. 47 Issue No.2 , April- June, 2004 “
KEIMAHNI” Sl.No.6 a AGOSA hruaitu tharte tihah khan, Secretary i/c Organisation and
Fund Collection a blank a dah a ni a, Secretary i/c Organisation & Fund Collection chu Pu
K. Laltanpuia, AAI a ni e.
3. AGOSA SUB HQRS, LUNGLEI HRUAITU THARTE:
Vice Chairman : Pu Lalthansiama , DAO
Secretary : Pu B. Lalkhuma, AEO
Asst. Secretary : Pu Lalchhuana Sailo , AEO
Treasury : Pi L. Juliet , LDC
Fin. Secretary : Pu K. Dosanga, Group ‘D’
4. ORGANIC FARMING MEETING : Ni 28.7.2004-1:00 PM khan Agriculture
Conference Hall-ah Pu H. Rammawi Agriculture Minister kokhawminAgriculture
Commisioner Pu Lalramthanga Tochhawng , Rev Liandawla Vice Chairman, MIP, Pu T.
Sangkunga- Jt. Secretary, Agriculture , Dr O.P. Singh-Director of Agriculture leh
Agriculture Extension Officers atanga a chunglam zawng ten meeting on Organic Farming
Programme neih a ni a. Agriculture Officers te he meeting-ah hian an kal tha hle a ni.
Meeting Chairman Pu H. Rammawi , Agriculture Minister chuan, Agriculture
Officers Meeting hmasa a a thusawi Mizoram Organic Farming State a puan a nih tur
thu chu a lo hlawhtling thei dawn ta a. Mizoram chu Organic Farming State a puan turin
Act pawh legislate a nih tawh thu a sawi a. Thil thar, kalphung thar, Kawng mar kan zawh
dawn tak avangin Agriculture Officer rual, mithiamte hian rilru in hmang anga, he
Organic Farming hi a lo hlawhtlin ngei theihna turin Agriculture Officer , mithiam ten
mawh inphur a ni. Organic Farming kan kalpui dan tur hi Media-Cable T.V leh chanchinbu
mite pawhin thahnemngai takin min tihdarhsakin, Organic Farming hi an hrechiang tawh
hle a. Nangni a thawktu, a taka chantirtu tur te hian Organic Farming kalpui dan tur hi a
kip a kawiin in zir chiang anga, inhria anga, loneitute inzirtir thei ngei tur a ni. Technical
Officer te inchian loh chuan inzak dawn a ni.
Agriculture Department Officers te hian Agriculture Department hnathawh dan
hma thar lak tur innei a, chungte chu -1) Engvanga Agriculture hi lo piang nge? tih inhria
in midangte (loneitu) tan hna kan thawk tur a ni. 2) Loneitu hamthatna hi hnam
hamthatna a nih tih hriaa thawh tur a ni. 3)Loneitute tan ngaihtuahna fim tak leh tha tak
hman tur a ni. 4)Kawngtha siam a, kawngte venhim that tur a ni. 5) Kan thiamnate
loneitute hnena pekchhuah tur a ni. 6) Agriculture mithiamte leh loneitute lungrual taka
thawh tlan tur a ni. 7) Agriculture hmasawnna turin in thiamna, Loneitute hnenah in
hmang tangkai tur a ni. 8) Thingtlang khuate, Agriculture a tih hmasawn tur a ni.
9)Loneitute hmasawn dan tur zirtir tur a ni. tiin a fuih a ni.
Organic Farming Meeting pawimawhah hian Agriculture Commisioner Pu
Lalramthanga Tochhawng te, Rev.Liandawla- Vice Chairman, M.I.P te D.A.O/D.A.Ete leh
Officer dang ten Organic Farming tih hlawhtlin dan tur leh Agriculture Minister Pu
H.Rammawi hmalakna an fak thu an sawi hlawm a ni.
Hemi hnu hian Mizoram ah Organic Farming a lo hlawhtlin ngei theihna tura
hmalak dan sawiho zui a ni a, Pu C.Thansanga, Jt.Director, LUB in lawmthu a sawi a,
Agriculture Director Complex ah Tlaichaw hlimawm tak kil ho nghal a ni.
5. AGRICULTURE DEPARTMENT LEH NERIWALM TRAINING :
North Eastern Regional Institute Of Water And Land Management (NERIWAlM),
Govt Of India (Tezpur) leh Department Of Agriculture. Govt. Of Mizoram te tangdun
buatsaih –“Training on Watershed Management in Hilly Terrain and Integrated
Watershed Management for Sustainable Agriculturechu Agriculture Officer 40(sawmli)
leh Farmer 40 thlanchhuahte chuan Agriculture Conference Hall, Aizawl leh Durtlangah
9.8.2004 atanga tanin 16.8.2004 thleng an nei a ni.
Ni 9.8.2004 dar 11:30 AM khan Agriculture Conference Hall ah Inaugural Function
Programme neih a ni a, Dr.H.Saithantluanga, Deputy Director (Planning), Director Of
Agriculture in a kaihruai a, Key note Agriculture Scientist-Dr.Deb Nath, Professor,
NERIWALM in a pe a, Chief guest- Pu P.Bhattacherjee, Jt.Director Of Agriculture i/c
Director of Agriculture, Govt.Of Mizoram chuan, Mizoram hi hmasawn lai mek leh nasa
taka Agriculture a intodelh tura tan la lai mek kan ni a. NERIWALM atanga Agriculture
Scientist lokal te hian Mizoram tan hmasawnna rah tha tak in rawn zirtir chhuah ngei ka
beisei a. NERIWALM hian Mizoram tan Training in rawn pek thin hi Aizawl khawpuiah
chauh ni lovin hmun hla zawk- ataka Agriculture Scientist ho pawhin mit ngei a inhmuh a,
loneitute pawhin an chhawr tangkai ngei theihna tur hmun Saiha, Lawngtlai, Lunglei etc.
ah te pawh Training hi in rawn neih a tul a ni a ti.
He Training pawimawh tak Mizoram hmasawn ngei theihna tura neihah hian
NERIWALM atangin Agriculture Scientist heng mite hi an lokal a ni.
1. Dr.Deb Nath , Professor
2. Dr. B.Cnath, Associate Professor
3. Dr.Thakuria, Associate Professor
He Inaugural Function ah hian Pu R.Zoramthanga, Asst. Agril.Information Officer,
Directorate Of Agriculture chuan lawmthu (vote of thanks) a sawi a, thingpui inhona
neiin Inaugural Function hi tihtawp a ni a, Training/Technical Session neih zui nghal a ni.
Ni 16.8.2004 (11:00 AM) khan Agriculture Conference Hall ah Training
Programme kharna (closing function) hlimawm tak neih a ni a, Trainees hnenah
Certificate mawihnai tak Chief Guest-Dr.O.P.Singh, Director Of Agriculture in a hlan a ni.
He training kharna Function hi Pu P.Bhattacherjee, Jt. Director Of Agriculture in a
kaihruai a, Pu. C.Lalniliana. Jt, Director (R&E) in lawmthu (vote of thanks) a sawi a ni.
6. AGRICULTURE MINISTER HOVIN MEDICINAL AND ROMANTIC PLANTS CHIN DAN
TUR SAWI HO A NI.
Pu H.Rammawi , Agriculture Minister chah chhuah, Central Institute Of Medicinal &
Aromatic Plants (CIMAP)-Council Of Scientific and Industrial Research, Lucknow atangin
Agriculture Scientists, Dr.Janardar Singh, Dr. Alok Katra, Dr.Saudan Singh leh
Shri.K.K.Agarwal te chuan Ni 21.8.2004 khan Aizawl an lo thleng a. Anni hi Mizoramah
Medicinal & Aromatic Plants chin dan tur leh Project pawimawh siam tur a Pu
H.Rammawi, Agriculture Minister in a chahchhuah an ni.
Ni 23.8.2004 dar 10:30 AM khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister kaihhruaina
in Agriculture Minister Office Chamber ah Central Institute of Medicinal & Aromatic
Plants (CIMAP) atanga lokal Agriculture Scientists leh Agriculture Secretary, Joint
Secretary, Deputy Secretary , MIPEA- Marketing Board Chairman, Director Of Agriculture,
Director Of Horticulture, Project Director, MTPEA te chuan meeting pawimawh an nei a
ni.
Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Central Institute of Medicinal &
Aromatic Plants (CIMAP), Lucknow atanga Agriculture Scientist lokal te hnenah
Mizorama Medicinal Plants & Aromatic Plants chin dan tur leh Mizoram a heng damdawi
siamna hmanrua awm sate chu chiang tak a en a zir tur leh Project tha tak siam thei tur a
hnathawk turin chah a ni. Central Institute of Medicinal & Aromatic Plants (CIMAP)
atanga Agriculture Scientists lokal te hian 22.8.2004 khan Kolasib tlangdung an tlawh a.
Horticulture Farm, Chite te, Champhai tlangdung te, Dialdawk leh a chhehvel te an tlawh
kual leh dawn a ni. Ni 25.8.2004 khan Pu.H.Rammawi, Agriculture Minister hovin Tourist
Lodge, Berawtlang ah Meeting Pawimawh an nei a. dinner an ei ho nghal bawk a,
26.8.2004 khan Mizoram an chhuahsan leh a ni.
NI 23.8.2004 (11:30AM) khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister in a chah
chhuah bawk. Ms.Chhandra Debbarman, President, MGWS, Agartala, Tripura atanga lokal
leh Officer Pawimawhte chuan Meeting an nei chhunzawm a. MIP hnuai a thlai chin tur
pawimawh tak mai Vanilla, Mizoram a chin hlawhtlin dan tur an sawiho. Mushroom
Growers Welfare Society, Agartala, Tripura te hian Tripura ah Vanilla an lo chin hlawhtlin
dan te Agriculture Minister leh Officer te chu a hrilh a. Tin,Mizoram ah Tel rimtui
Patchouli, chin hlawhtlin theih dan tur te Lakhuihthei, Balhla leh Saipal atanga la, Puan
leh lehkha siam dan tur te an sawi ho bawk.
Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Officer kal khawmte chu Mizoramah
Vanilla , Patchouli etc. kan chin hlawhtlin ngei theih dan tur kawng zawng tur leh an
thiamnate hmang tangkai turin a chah a. Ms Chandra Debbannan, President, Mushroom
Growers Welfare Society, Agartala, Tripura chuan Balhla, Lakhuihthei, Saipal leh a
dangte enturin vawiin hian Thingsulthliah leh a chhehvel an tlawh kual bawk a ni.
Pu.H.Rammawi , Agriculture Minister nen Mizoram tana thil tangkai tur an sawi ho leh
ang a. Ni 25.8.2004 khian Tripura ah a haw leh a ni.
7. MIZORAM A MAUTAM LO THLENG TUR A TAN LAK DAN TUR LEH ORGANIC
FARMING TIH HI HLAWHTLIN DAN TUR AGRICULTURE MINISTER HOVIN SAWIHO A
NI
Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chah chhuah EXCEL INDUSTRIES LTD.-Crop
Care Unit a thawk- Dr.Arun Durry, General Manager, Bombay leh Mr.A.Bose, Zonal
Manager i/c Eastern Zone, Kolkata te chu ni 8.9.2004 khan Aizawl an lo thleng a. He mi ni
vek hian Pu H.Rammawi, Agriculture Minister Office Chamber ah Agriculture Secretary ,
Director of Agriculture, Director of Horticulture leh Senior Officer te nen meeting
pawimawh an nei zui nghal a. Mizorama Mautam lo thleng tur a tan lak dan tur leh
Organic Farming tihhlawhtlin dan tur an sawi ho a ni.
Ni 9.9.2004 dar 11:00 AM hian Agriculture Conference Hall ah Pu H.Rammawi,
Agriculture Minister hovin Senior Officer te Field Officer te leh Pu C.Rokhuma, Padma
Shree(Mizo Scientist) leh Dr.Lianzela te nen Workshop pawimawh neih chhunzawm a ni
a. Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Mizoramah 2007 a mautam lo thleng tur
atan he Workshop hi tan lak hona pawimawh a ni dawn a, chu mai nilovin, Mizoramah
Organic Farming kan tih hlawhtlin chhoh zelna tur hmanrua pawimawh pakhat a ni dawn
bawk a. Mizoram a hnimhnah te hi leitha (Organic Manure) siamna tur atan hmanraw tha
a nih avangin Excel Industries Ltd. te nen a kan Workshop neih hi kan hman tangkai ngei
ka ring a Agriculture mithiamte pawhin he workshop hi inhlawkpui ngei ka ring bawk a
ni. Mizoram loneitute tan mi tangkai tak pawchhuak turin he workshop a tel Officer te
chu a chah a ni.
He workshop ah hian leitha (Organic Manure) siam dan leh sazu suatna
damdawi(Rodenticides) hman tangkai dante a lem nen en hoin an zir ho a ni.
8. AGRICULTURE & ALLIED DEPARTMENT HMASAWNNA TUR NGAIHTUAH A NI.
Pu H.Rammawi, Agriculture Minister in NEC hotute hnena Mizoram Agriculture &
Allied Department hmasawnna tura a thu thlen tih hlawhtlin na turin ICAR, NEH, Region,
Shillong a Director Dr.K.M.Baruah leh Scientist paruk te chuan Mizoram an lo thleng ta a.
Ni 22.9.2004 (2:00 PM) khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister Office Chamber
ah kaihhruaina in Meeting pawimawh tak an nei a, he meeting ah hian Commisioner of
Agriculture an Horticulture te, Director, ICAR, NEH Region, Shillong leh Scientist te, Joint
Director, ICAR, Kolasib te, Director of Agriculture te, Director Of A.H & Vety te, Chief
Conservator of Forest te, Director of Soil & Water Conservation aiawh te, Director of
Horticulture aiawh te, Director of Fisheries aiawh te, Joint Director (R&E) te, Project
Director , MIP te, Deputy Secretary , Agriculture te leh Officer pawimawh tak tak te an tel
a ni.
Pu H.Rammawi , Agriculture Minister chuan Director, ICAR N.E.H Region, Shillong
leh Scientist te chu Mizoram leilung te zirchiang a, Organic Farming tih hlawhtlin dan
zawng turin a chah a. Agriculture and Allied Department a Officers lokal te hnenah pawh
Mizoram ei leh bara a lo intodelh theih na turin tan la tur leh Organic Farming tih
hlawhtlin dan tur zawng turin a chah bawk a ni. ICAR N.E.H Region , Shillong atanga
Director hova lokal te chu Durtlang leh Sihphir chhehvel leh Kolasib leh a chhehvel te
fangkual a,Mizoram leilung zirchiang turin a hrilh a. Mizoramah hian engtik hunah khawi
hmunah nge thlai kan chin anga, Mizoram intodelh nan eng thlai nge kan chin ang tih te
chiang taka zir turin a chah bawk a ni.
ICAR, N.E.H Region Shillong atanga lokal te, ICAR Kolasib atanga lokal te,
Agriculture & Allied Department atanga Officer lokal te pawhin an Department theuha
hmalak dan te report in, hlawhtling taka hma lak chhoh zel dan tur rawtna an siam
hlawm a ni.
Pu H.Rammawi, Agriculture Minister thahnem ngaihna avanga NEC hotute kaltlang
a, he meeting pawimawh tak neih hian Mizoramah ei leh bara intodelhna kawnga tan lak
dan thar a puak chhuah ngei a rinawm a ni.
9. MIZORAM INTODELHNA PROJECT( MIP) MEETING PAWIMAWH NEIH A NI.
Ni 24.9.2004 khan Pu H.Rammawi, Agriculture Minister kaihhruaina in Agriculture
Conference Hall ah Mizoram intodelhna Project (MIP) Mizoram pumpui huap Meeting
pawimawh tak neih a ni a, MIP hotu lian te :- Commisioner Pu Lalramthanga
Tochhawng, Chairman, MIP Marketing Board-Wg Cdr. Lalnghinglova, Secretary, MIP
Marketing board- Pu L.R.Laskar, IAS (Rtd), Project Director , MIP Executive Authority- Pu
C Lalzarliana te bakah Agriculture Department/Horticulture Department/ Soil & Water
Conservation Department leh Rural Development Department atangin MIP Project
Implementing Agency (PIA), MIP Project Officer(PO) leh MIP Assistant Project
Officer(APO) 45 (Sawmlipanga) he MIP Meeting ah hian an tel a ni.
Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Mizo te hi Pi leh Pu atang tawh a kut
hnathawk a eizawng, mitaima kan nih avangin kan intodelh thin a. Kan kut hnathawk
tute (Farmers) mi taima tak tak te hnathawh dan tur tha tak ruahman sak a, anmahni
tanpui hi PIA, PO & APO te hian in tih tur a ni. Kut hnathawk tu te( Farmers) kan tanpui
anga, Mizoram hian hma kan sawn zel dawn a ni a ti.
MIP hmalak dan thar tur hi duan mek a ni a, thuneitu sang ten hman mai theih
turin an peih fel thuai dawn a, Zopa kal dan phung pangngai- Leilet zawlah buh leh
vegetable leh thlai dang te chingin enkawl zui zel a ni ang. Kal dan phung thar chu
Marketing base in Cluster Area ah hma la in loneitute thlai chin tur te thlan fel sakin chin
tir an ni ang a ti bawk.
Agriculture Commissioner te, MIP Marketing Board Chairman te, MIP Marketing
Board Secretary te, MIP Project Director te pawhin fuihna thu tha tak tak sawiin , MIP tih
hlawhtlin dan tur te an sawi bawk a ni.
He MIP Meeting ah hian MIP a thlai chin turte leh Organic Farming tih hlawhtlin
dan tur te an sawi ho bawk.
10. FARMERS TRAINING:
Rodent Management in Relation to Bamboo Flowering, Bio-Pesticides & Bio-
Fertilizers, Crop Rotation leh Organic Farming etc. tih thupui hmangin Zoram hmun
hrang hrang a Farmers te hnenah Training neihpui reng a ni.