AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
1
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
2
Editor
Lalramthanga
Tochhawng
Director of Agriculture
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
Pi Vanramthangi
SMS (SS)
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
CONTENT
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2007
2003
1. Editorial …………………………………………………………………….…….. 1
2. Lehkhathawn ………………………………………………………………..…. 2
- Pu Laltlanchhunga & Pu Thangkunga, Lungleng
3. Federation member te nena intawhkhawmna 6.3.2007 a
Pu Haukhum Hauzel, Chief Secretary thusawi…………….……3
4. Hmasawna rahbi thar…………………………………………………..…….6
- C.Lalnithanga, Insecticide Analyst.
5. Stock Exchange kalhmang……………………………………………….9
- Rev.Lalhmangaiha, Sr.Exe.Secretary, Mizoram Synod
6. Performance and Yield of Hybrid Variety of Paddy (KRH-II) at
Crop Demonstration Farm, Zawlpui, Serchhip………………….16
- R.Lalnunzira,B.Sc (Agri) & K.Laltlanmawia, M.Sc. (Agri)
DAO’s Office, Serchhip
7. Tlangram lo neih kan thanmawh bawk……………………….…….18
- H.Joela, S.O-Cum-S.A
8. Hlawk zawka fur thlai chin dan…………………………..…..…………22
- R .Zoramthanga, AAIO
9. Report of the International Research and Development of
new concepts in integrated Pest Management(IPM) from 10
th
May-2
nd
June 2004 at Bet Dagan, Israel.......................................... 26
- Dr.Lalmuanzovi, Instructor, KVK, Hnahthial &
Asst.Programme Director (MIP)
10. Hlawhtlinna Thuruk ……………………………………………………..….31
- Lalnunpuii Parte, AEO
11. Hranghluite huang………………………………………………………….33
- (Pu Laibuaia, DAO Rtd.) chanchin
12. KEIMAHNI…………………………………………..………….………….......35
- S. Rokhuma, President, FARMFED
13. Effect of long term use of organic and inorganic manures on
sustainable corp production……………………………..….…….….. 30
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
3
EDITORIAL
T hufing chuan "Thil hlawhtling nghal mah suhse, bei la bei nawn rawh" a
ti a. A ni taka, engkimah hlawhtlinna kan neih theih na tur chuan thawhrim leh
bei nawn peih a tul hle ani.
Kan ram hruaitu pawimawh tak tak te pawh hi beidawng duh miah lova,
ram leh hnam kaihhruaina tur leh hmasawnna tur a an policy duan tih hlawhtlin
tum in, in thlanna ah vawi khat ah tling mai lo mahse, an policy sawi mawi zelin,
mipui a thlang tlingtu tur te an hmin hret hret a, a tawpah chuan thlantlin ni in
ram hruaitu tha tak an lo ni thin a ni. Chutiang bawkin. Sawrkar hnarkai tu
Officer lian tak tak, mi hlawhtling em em te pawh hian an dinna tur leh an nihna
tur thlir ranin rilru hah chung chungte, hrehawm tam tak tuar chung te in lehkha
an zir a, an exam a. Central Service te, State Service te an exam a, an lo hlawhtling
in dinhmun sang tak takah an lo awm thin a. Mi khawsa thei tak tak te, mi awm
thei tak tak te pawh hian an thawhrim rah an seng a, dinhmun tha tak ah an awm
mai thin a ni.
Zoram hnukpui ber ei leh bar a intodelh tur a kut hnathawktute hian
beidawng lovin- taimak chhuah zual sauh sauh i la, Agriculture Department a
mithiam te rawn zelin, kan buh leh bal leh kan thlai chin ah te hian kan intodelh
thei a nih tih hmu tlang rangin, beidawng miah lovin tui takin kan hmabak ah ke
pen char char ila. Tunah hlawhtlinna hmuh tur lian tham awm rih lo mahse,
Zoram hi kan la thangin. kan la intodelh ngei dawn a ni tih rilru pu ranin,
tumruhna nei ranin hma lam i pan zel ang u.
A tawp a tawpah chuan kut hnathawktu taimakna a zarah kan la intodelh
ang a, kan ram leh kan hnam hi a lo zahawm in, a lo hmingthang ngei dawn a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
4
To
The Editor,
Zoram Loneitu.
Kapu,
Keini Zokhaw lama chengte tana chanchintha lawmawm tak mai
Agriculture Department in in lo siam thar Facilitation Centre (Loneitute tan) hi a
hlu kan ti a. Kan hriatna ti bengvartu anih mai bakah Kut hnathawktute hlawkna
ropui tak minpe tu a ni zel dawn a. Pu Editor, hetiang abika keini Loneitute/Kut
hnathawktu ten Office in Department in han ruahman mai hi a ava fin thlak em!
Loneitute Information Facilitation Centre lo changtlung zel rawh se.
Rinawmin,
Sd/-
Laltlanchhunga
& Thangkunga
Lungleng
Dt. 29.1.2007.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
5
FEDERATION MEMBER-TE NENA INTAWHKHAWMNA, 6/3/2007-A
PU HAUKHUM HAUZEL, CHIEF SECRETARY THUSAWI
Vawiina Mizoram Sorkar hnathawk pawimawh zawng zawngte nena
inhmuhkhawmna hun tha tak kan nei hi lawmawm ka ti takzet a ni. Federation of
Mizoram Govt. Employees & Workers (FMGE&W) kaihhruaina a hetiang
intawhkhawmna lo awm ta mai hi thil danglam tak, Mizoram State leh State
dangah pawh thil awm zen zen lo anih ka ring. Sorkar hnathawk - a sang a sing tel
kalkhawm hi chu kan hre fo tawh thin a, amaherawhchu an punkhawm nachhan
chu vawiin a punkhawm chhan nen a in ang lo hle a ni. Sorkar hnathawk
pungkhawm tam zawk chuan an mahni ham thatna tur chi hrang hrang - hlawh
sang zawk te, promotion chak zawk te leh facilities tam zawk dawn dan tur leh
mahni hmasialna anga lang thei nawrna atan ani deuh ber thin. Vawiinah erawh
chuan, Sorkar hnathawk te hi midang tana malsawmna engtin nge kan nih theih
ang?" tih sawiho leh ngaihtuah tura kalkhawmna anih avangin a danglam bik em
em a, tunhnu thleng pawha chhinchhiah tlak tak a ni. Hetiang lam hawia
Federation hruaitute hmalakna hi a fakawmin a chhuanawm ka ti a, rah tha tak a
chhuah ngei pawh ka beisei tlat a ni.
Kan hriat theuh angin Mizoram hi India ram State naupang berte zinga mi
kan ni a, kan development level-te pawh ala sang lova, private company lian deuh
pawh kan la nei lova. Central Sorkar Corporation lian pawh kan nei hek lo. Kut
hnathawka eizawng leh sumdawng engemaw zat tih loh chu kan eizawnna, kan
nupui fanau chawm nan Sorkar-ah kan innghat nasa em em a ni. Tunah hian
Mizoram-ah Sorkar hnathawk 55,000 vel kan awm a. Group 'A' officer hi 2948 an
ni a, Group 'B' (Gazetted & non-gazetted) pawh 9575 an ni. Heng Sorkar
hnathawk te hlawh hi kumtin nuai 756 vel ani a, pension hlawh ringawt pawh
kumtin nuai 100 deuhthaw pek a ngai a ni. Tichuan kan State in kumtin kan sen
ral, nuai 19670 vel atanga chhutin, kan budget 43% aia tam chu hlawh leh
pension atan hman a ni a. Kan population atanga chhutin mi 200 zelah hian
Sorkar hnathawk 13 vel awm ang kan ni. Heng avang te hian Centre-a kan hotute
an kalin a chang chuan in “staff” te hi an va tam em em ve, tih tawngkam te pawh
an dawng thin a, kan Chief Minister ngei pawh hian, "Mizoram State hi economic
dinhmun thatna vang ni lovin, politics thila loh theih loh vanga din a ni (Mizoram
State has been created not due to economic viability, but because of political
necessity)" ti hiala a sawi a ngaih chang a awm thin. Hetiang hi thil awmdan a ni
a, Sorkar-in kan Ram leh a khua leh tuite rawngbawltu ni ve a, nupui fanau
chawmna min siamsak hi thil lawmawm tak ani a, lawm nachang pawh kan hre
bawk tur a ni. Mahni ei hmuhna ngaihpawimawh hmasak bera neih nachang hre
lo, mahni hlawh hmuhna aia thildang, kohhran hna emaw NGO hna emaw
khawtlang thil emaw ngai pawimawh zawk chu mi dik leh rinawm tak an ni ang
tih rin a harsa a ni. Aizawl-a 'advertisement' mawi ka tih ber pakhat chu
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
6
R.C.Khuma VIP Tailors in, "Ka hna, taima tak leh rinawm taka ka thawh hi
missionary work ani," tih hi a ni. Vawiina lo kal khawmte hian- "Ka office, ka ,
seat hi missionary hna ka thawhna a ni," ti thei vek ila chuan kan Ram in hma a
sawn ang a, rawng kan bawlsak mipuite pawhin lungawina an hmu ngei ang.
Hetiang thil hrechiang apiang rilruah society-ah bat an neih a chiang a, chu
"social obligation" chu an theih ang lawk a tha a hlen pawh an tum thin a ni. He
rilru atang hi chuan Sorkar hnathawk te chu 'master' ni lova. 'public servant' an
ni tih a chiang em em thin a, rawng an bawl sak a te (citizens-te) an lung a awi
chuan anmahni chhungril takah hlimna leh lungawina alo luangchhuak lo thei lo
a ni. Hetiang rilru, midangte tana rawngbawl tur, 'mipui chhiahhlawh' nih
inhriatna hian kan Bible-a Krista rilru a tih kha a hnaih hlein ka hria. "He rilru,
Krista Isua pawha awm bawk kha, nangmahniah awm rawh se; ani zawngin
Pathian anga awm a, Pathian tluka awm chu thil thlakhlelh hleih theihah a ruat
lova...." tiin Philipi 2:5,6 ah kan hmuh kha. Hetiang rilru putu te chuan midang fak
leh chawimawi duh vangte ni lovin- anmahni chhungrila chhia leh tha hriatna in a
tihtir ang zawkin mipui rawng an bawl thin a ni. An pute hnen atanga ACR tha
beisei vang pawh a ni hek lo!
Sorkar hnathawkten kan tihtur, kan duty tha tak leh rinawm taka kan hlen
theuh hi a "Kristian" em em in ka hria. Pathian thu chuan, "Chutichuan, thil
engkim miin in chunga an tiha in duh tur ang apiang chu, mi chungah pawh ti ve
rawh u; chu chu Dan thu leh Zawlneite thu a ni reng si a" a ti a ni (Matthaia 7:12).
I pawimawh ngaihven turin office-ah va kal ta la, Sorkar hnathawk i biak tura kha
lo kal tlai fo mai sela, i duh ang em?
"Tlawmngai pawl meeting-ah a kal, a thiante inneihna ah ava tel ve, mitthi
a ral"tih thu te dawng fo mai la, i lawm angem? I certificate, ration card leh
driving licence lakchhuahna tur file kha "pending" reng mai sela i thin a rim
viau lo ang maw? I thil duh chinfel nan, supply order, contract i hmuh theih nan
sum lo phut ta sela- Anti-Corruption-ah emaw High Court-ah emaw i zualko vat
mai lo ang maw? Hetiang thil avang te hian ani office hun taka kal te, office
chhuahsan zin lutuk loh te, official pakhat dawhkan ah 'file' nithum aiarei a
'pending' tur a ni lo tih te leh office-a dawrtu (visitor/customer) an awm laiin
'computer game' khelh san loh tur te sawi a tul nachhan chu, "Chief Secretary
kum khat emaw a han chelh ve dek dek a, punctuality te, file chinfel thuai tur te,
computer game paih bo tur lam ringawt a sawi a sawi a" min ti te pawh an awm a
ni awm e. Kei chuan hetiang thu hi ka sawi zel dawn ka ‘gospel’ ve a ni. Hei
vanga fak ka hlawh pawhin a tha a, rel leh sawichhiat ka hlawh pawhin a tha tho -
midang tamtak tan pawh chanchin tha a ni tho tih hi ka rilru chhungril takah ka
pawm ve tlat a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
7
Tunlai khawvel hmun hrang hrangah 'good governance’ hian
ngaihpawimawh a hlawh hle a. India ramah pawh Central Sorkar leh State Sorkar
tamtakte chu helam kawngah hian an kal thui hle tawh a ni. Good governance in a
tum ber chu rorelna ]ha leh felfai zawk, mipuite tan pawh dik leh awlsam zawka
sorkar a]anga an chanvo leh mamawh te an dawn theihna kawng zawnna a ni. He
thu hian a huamzau em em mai a, khua leh tuite (citizens) hringnun khawih reng
reng chu a huam a ni, a tih theih awm e. A langsar zual tlem chauh tarlang dawn
ila. Dan Rorelna (rule of law) te, langtlang sorkar, mipui telh tamna (people-
centred approach) te.Dan hnuaia intluktlanna (equality) te, mipui rawngbawltute
mawhphurhna (accountability) te leh thil dang tam tak a awm a ni. Heti lam hawi
thu hi Chief Minister nen pawh vawi engemaw zat kan sawi dun tawh a, hma chak
taka lak ]an a ]ulin kan hria. Good governance a 'concept' leh principle' zawng
zawng chu vawi leh khatah hman ]an nghal mai theih a nih loh
avangin, heng zinga pawimawh tak tak pahnih, mipui leh Sorkar ]anhona
(involvement of civil society leh decentralisation of powers-te hi bul ]annan
hmang ila a ]ha ang, kan ti a ni. Mipui leh Sorkar ]anhona dan tur hi engtiang
chiah a tih tur nge, tih duan fel ala ni lo a, 'civil society' te nen inrawn tawn zel a
hmalak tur a ni ang a, a programme hmingah pawh 'Citizen-Government
Partnership' te pawh a vuah theih ang. He partnership-in a tumber tur chu Sorkar
project leh scheme-te hi a nihna tur ang taka hlen chhuah a nih theih a, a
dawngtu tur dik tak in an dawn theih nan mipui leh Sorkar ]anrual dan tur
ruahman ani dawn a ni. Hemi chungchangah hian Sorkar hnathawk zawng zawng
leh mipuite a]anga rawtna leh finchhuahna Sorkar-in a mamawh em em dawn a
ni. Tin, good governance' practice a hmalak tur, 'decentralisation of authority' hi
thil pawimawh tak a ni. Sorkar hnathawk tin mai a lu ber a]anga a hniam ber
thlengin mahni tih tur mahni role kan nei ]heuh a, chung kan tih tur, kan
mawhphurhna ]heuh kan hlen hian kan Sorkar a lo mawi a, Ramin hmasawnna
kawng a zawh thei ]hin a ni. Rah ]ha phur chhuak turin mawhphurhna
(responsibility) kan nei a, chu mawhphurhna hlenchhuak tur chuan Sorkar
hnathawk tinin kan dinhmun ang zelin thuneihna (authority) kan mamawh a ni.
Mawhphurna ringawt in pek a, thuneihna a thuam si loh chuan rah ]ha phur
chhuak turin a beisei theih loh. Delegation of powers principle ah chuan
"Responsibility should be commensurate with authority" tih a ni. Officer-in a
hnuaia mite control-na a neih loh chuan 'result' ]ha phur chhuak turin beisei
theih a ni lo ang. Chuvangin tuna kan Sorkar kal dan te pawh hi ngun taka kan in
ennawn a ]ha ang a, siam]hat ngai apiang chu siam]hat hna kan thawk tur a ni; a
]ul a nih chuan kan Transaction of Business Rules te pawh ennawn tur a ni ang.
Sorkar hnathawk tena kan neih ngei ngei tur, pawimawh ka tih em em
leh ka sawi ve fo chu "professionalism" hi a ni. Hei hian mahni hna tih tak taka
ngaihpawimawhna, tunlai ]awnga "hneh taka mahni hnathawh" te a kawk thei
awm e. Keini Mizote hi a tlangpuiin Sorkarhna kan hmuh hnu hian kan hna thiam
tak tak duhna, kan 'subject' master tumna kan tlachham deuhin ka hre ]hin.
Appointment order kan neih tawh hnu hi chuan kan thuthluang ta mai te pawh a
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
8
ang ]hin. File 'processing' ah hian 'professionalism' kan tlakchham dan chu a
hriat chian theih mai awm e. Assistant avanga Senior officer tam tak, U.S. te, D.S.
te, J.S/A.S. te a kal pelh hnu pawhin "gap fill up" tur a tam hle ]hin. Eng rule nge
hman tur, Constitution kalh thei te a ni em, precedent a awm tawh em? .....
hetiang 'common sense' a hriat tur leh zawh awm tak te pawh tarlan lohin a awm
fo mai. Kan Mizo ]awng a "ni mai mai rawh se" tih te hi kan nitin official
hnathawh dan ah kan lo chhawm palh mai em ni? I office tana i ]angkai chuan i
Department tan i ]angkai tihna a ni a, i Department tana i ]angkai chuan State
Sorkar tan i ]angkai a. State tana i ]angkai chuan mipui tan i ]angkai a lo ni. Kan
sawitak angin i hna i thawh ]hat a, i mawhphurhna ah i rinawm chuan missionary
]ha ilo ni reng a ni. Kan incheimawina te, kan thiam te, society leh Kohhran a kan
inhman avang ngawt ni loin, kan thil tih ]hat avangin Pathian chu chawimawiin a
awm dawn a ni.Chutiang bawkin in ENG chu mi mit hmuhin eng rawh se,
chutichuan in THIL TIH THAT TE an hmu anga a, in Pa vana mi an chawimawi
thei ang" (Matthaia 5:16).
HMASAWNNA RAHBI THAR
C.Lalnithanga
Insecticide Analyst
Directorate of Agriculture Aizawl.
Mizoram-a loneitu ten zawi zawiin hma an sawn ve zel a, a lawmawm
hle. Agriculture hi sumdawnna lian tak anga a kal hunah chuan mithiam tam
takin lo an nei anga, Sap ram kan sawi ang maiin loneitute chu ram hnuk tak tak,
Politician te pawhin an zah em em te an la ni dawn a ni. Amaherawhchu, tuna
Mizorama loneitute dinhmun hi beisei angin a la ]ha tawk lo a, kum tina buh leh
thlai an china an thar danah te, leilung an sawngbawl danah te hian hmasawnna
tur tam tak an la nei a ni. Chung zinga a ]hen azar chauh tun ]umah hian kan
tarlang dawn a ni.
l. Leilet/Huan ram zau zawng: Loneitu tam ber hian an leilet zau rawng te, an
huan ram zau zawng te hi a dik chiah chu an sawi hlei thei lo tlangpui a ni. Hei hi
a pawi hle, kan huan leh leilet zau zawng hi kum 2007 a]ang chuan a dik tak kan
sawi thei tawh tur a ni. A tehna hmanrua 'Measuring Tape' keng in kan ram, thlai
chinna chin kha teh ila, chhinchhiah thlap bawk ila. Tunlai chhanah ram zau
zawng sawi nan 'Bigha' hman hi a ]hing tawh a, "ka leilet chu bigha chuti zat a zau
a ni" tia sawi hi a hmanlai tawh tlat a, sim chi a ni. Tunlaia ram zau zawng teh
nana Agriculture Department (Khawvel pumah pawh a ni) in a hman ber chu
Acre (ekhar) leh Hectare (hectare) hi a ni. Acre khat zau zawng chu 4000 Square
Metres a ni. Metre khat sei lam kha 3 ft. ang a chhut a ni. Tichuan, i ram kha a
dung leh a vang i teh ang a, metre zelin i chhinchhiah ang a, a dung leh a vang
puntir hnuah 4000 Square metre a tlin chuan i ram chu acre khat a zau tihna a ni
a, aia tam leh tlem pawh a awm thei. Acre 2.5 hian Hectare khat a tluk a, a awmzia
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
9
chu i ram bial zau lam i han teh chuan acre 2 leh a chanve (2.5) a nih chuan a
hectare zawnga sawi dawn chuan Hectare khat a zau tihna a ni. Hectare khat zau
lam hi 10000 Square metres a ni. I ram zau zawng kha acre hlir pawhin i sawi
thei a, hectare hlir pawhin i sawi thei.
Acre khata zau hi 0.4 hectare chiah a ni. Hectare hlira zau a i dah duh
chuan i ram zau zawng (a dung leh a vang puntir chhuak kha) 10000 in sem la,
hectare zat chu a lo chhuak zel ang. Chutiang bawk chuan i ram zau zawng
chu Acre hlira i dah duh chuan a zau zawng (a dung leh a vang puntir chhuak
kha) 4000 in sem la, acre zat chu a lo chhuak mai ang. I hriat reng tur chu a dung
leh a vang i teh lai khan "metre" zatin i teh in i chhinchhiah tur ani.
Amaherawhchu, i lo tisual palh a, 'feet' hlira ilo chhinchhiah a nih chuan a dung
leh a vang kha i puntir hmain "pathum" (3) in sem leh phawt la, tichuan "metre"
ah i chantir vek dawn a ni.
Hetianga mahni ram zau zawng acre emaw hectare emaw-a chhinchhiah
hi engnge a ]ulna chhan? tiin i zawt mai thei, a pawimawhna te chu hengte hi a ni:
1) Mizoram puma lo, leilet leh huan ram zau zawng chhinchhiah hi dik taka
sawi duh chuan a dik tawk lo a ni. Hei vang hian Kristian tamna State-a loneitute
chuan an ram bial zau zawng hi a dik tak an chhinchhiah ang a. State puma kan
record (data) hi a lo dik sauh dawn ani.
2) Tunhmaa ]anpuina hmuh tam duh avanga a diklo report ]hin kha kum
2007 hnu lamah chuan loneituten an bansan tawh tur a ni, AMFU leh Mizoram
Kut hnathawktu Inzawmkhawm Pawl te, MICLUN etc. ten Sawrkar hi dik tura an
duh angin Sawrkar pawhin loneitute hi dik turin a duh ve tho a ni.
3) Ram bial khat, lo emaw, leilet emaw a thlai chi thlak tur zat (seed rate) te,
fertilizer leh bawmgek ngai zat te, leithur siam]hat nana chinai thi (slaked lime)
ngai zat te, lei ti ]ha thei thlai chin tur (green manuring crops) zat etc. chhut
chhuah nan hian ram zau lam hi Acre emaw Hectare emaw a chhut chhuah vek a
ni. Loneitu ten an ram zau lam acre emaw Hectare emaw-a a dik taka an
chhinchhiah loh avangin mamawh zat dik tak (requirement) chhut chhuah a
harsa ]hin a ni.
4) Ram zau zawng a dik loh chuan buh leh thlai thar hlut lam (yield
potential) chhut dik a har a ni. A awmzia chu buh leh thlai thar kha a hlawk leh
hlawk loh chhuta harsa ]hin a ni. Ram zau zawng kha zau duarin report ta ila, a
thar a tlem si chuan ahlawk lo hle dawn ani. Chuvangin Mizo ten kan sawi dan 'tin
khat hmun, tin hnih hmun etc. ' tih ringawt hi a dik thei lo, ']in' tih hrim hrim
pawh tunah chuan a danglam hle tawh ang. Hei vang hian a thar hlawk lam 'yield
per unit area' chhut chhuak tur chuan a ram zau zawng dik tak hriat hi a ]ul a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
10
2. Buh leh thlai thar teh dan: A hmasa in buh thar (buh hum) Mizo ten kan
tih dan hi a rintlak lohvin a hmanlai tawh hle mai, a dik lo bawk nen thlak vat a
hun ta. Buh hum thar tam lam hi ']in' in kan teh ber a, ]in len lam a inang bawk
silo nen, buh thar zat report hi a diklo nasa hle tihna a ni. India ram State. dangah
chuan buh thar hi an 'rih lam' an buk vek a, buhthar zat an sawi dan pawh 'quin-
tals leh ton' ani. Mizorama loneitute pawh hian thil dik tak kan duh phawt chuan
buh hum thar zat hi a rih lam buk thlap vek ila, tehkhawng dang hman pawh a dik
thei lo. A chhan chu lo khata buh seng rau rau pawh a si tamna mual ami chu tin
khat raurau a 'zang' bik tlat a ni. Buh variety inang pawh nise buh hmin chhia leh
a si tam chu a zang bik a, ]inkhat rau rauah buhfai haw zat pawh a tlem bik a ni.
Hei vang hian Sawrkar pawhin thupek chhuah se, AMFU leh Kut hnathawktu
Pawl hrang hrang ten bawhzui se, Kum 2007 a ]ang chuan buh hum thar hi a rih
lam buk vekin chhinchhiah nise, Mizoram puma buhthar zat report hi a lo dik
tawh dawn a-ni. Kristian, Vanram kai tum te tan phei chuan tih ngei ngei chi a ni.
Kan hriat reng tur pakhat chu buh hum thar hi kan buk hmain nisaa pho
]an phawl tur a nia, chumi hnuah a si zap fai vek bawk ila. Hei hian kan dah
]hatna buhzem a kan khung hnuah a eichhetu rannung (storage insect pests)
lakah ahim bik a, 'buhsa' pawh a tlem bik ani. Pho ] an a, zahfai hnuah kan buk
anga, a thar zat dik tak kan chhinchhiah dawn a ni. Hetianga kan buk chuan
sawma pakhat pe duh tan pawh teh dan hlui a sawi tawh lovin a' quintal' zawngin
sawma pakhat an pe tawh bawk ang. Quintal 100 thar chuan Quintal 10 buh hum
kha sawma pakhat a pek tur zat chu a ni mai.
Thlai thar kan tih dan pawh hi a dik tawk lo tih kan hre ]heuh awm e.
An]am, Maian, Behlawi, Bahkhawr, Dhania, etc. pawh hi a 'tel' (bundle) nilovin a
bukin buk vek ila, ]um khatah 'Kg' (Kilogram) engzat nge kan hralh tih
chhinchhiah vek ila, kan thar zat kan hre dik dawn a ni.
Hetiang hian Bal, Bahra- Kawlbahra, Maitai, Maite, Maipawl, Fanghma,
Hmazil, Dawnfawh, Chhawhchhi etc. lo, leilet leh huana kan thlai thar zawng
zawng hi a bukin buk vek ila, kharchhawngtu leh a zuartute pawhin an buk ve zel
tawh ang a, a thartu, a kharchhawngtu leh bazar a zuartu te leh a leitute thlengin
a buk a buk chuan lungawina min siam tlang ang a, a thar zat report pawh a lo dik
dawn a ni.
Thingtlang lo a Maian thar a]anga buh seng zawh hnua, Chhawhchhi, La
etc. thar thleng hian buk vek ta ila, a ramhaw chu pawisain chantir leh ta ila a tam
tham ve fe ang. Hei vang hian Kum 2007 a]ang chuan buh leh thlai thar zat hi buk
ila. Kg emaw,Quintal in emaw sawi in chhinchhiah vek ila, a phurtu Sumo leh
Bazar Bus neitute pawhin awmze neiin a phurh man pawh an khawn thei anga, a
thartu, a phurtu, a zuartu leh a leitute kan lawm tlang dawn a ni. Agriculture De-
partment leh Economics & Statistics Department pawhin Record dik tak an
vawng thei tawh dawn a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
11
3. Buh leh thlai a tlara chin/phun: Kan huan lo ram hi zauh mai mai a theih
tawh loh. Kan patta chin chauh kha kan ram chin a ni. Chhiah kan chawina ram
kha a hlawk thei ang ber leh a ]angkai thei ang bera hman kan tum tur a ni.
Vairam/Phai ramah chuan ram a zawl duai a, 'ko pang' an nei lova, an ram neih
kha a zavaiin an chhawr thei a ni. Mizoramah chuan lei let ]henkhat leh tlangram
terrace ah chuan thlawhfai tho ngai si, thlai chin theihna ni si lo 'ko pang' terrace
ko tlang a awm zel. Hei vang hian ram zau zawng kan sawi pawh hian thlai chin
theihna lai tak tak (total cropped area) chu tlemin a la zim hret zel a ni. Hei vang
hian buh pawh a tlar ngeiin phun ila, mithiamten a tlar leh a tlar inhlat zawngte,
buh kung leh buh kung inhlat zawngte, a 'tawk chauh' a sawi hi zawm thei ila,
acre khatah buh kung awm zat pawh a lo tam daih dawn a ni. Entirnan, Buh kung
leh buh kung inhlat lam hi 10 cm nise, ft.3 bial (l Sq.Metre) ah chuan buh kung 33
vel a lo awm dawn a ni. A zing lutuk leh a khat lutuk chu a ]ha chuanglo,
mithiamte sawi hi ring ngam ila a ]ha.
Thlai leh thei te pawh kan tuh lai leh kan phun laiin a tlar fel tak leh a
inhlat lam kan ngaihtuah tur a ni. A chuk laka tuha phun ai chuan ram zau lam
inang rengah a tlara tuh a phun chuan thlai kung leh thei kung a leng tam zawk a
ni. Kan ram neih hlu tak kha a theih ang tawkin kan hmang ]angkai tur a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
12
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
13
4. A variety hriat: Buh leh thlai kan chin reng reng chu Mizo ]awngin emaw,
Sap emaw, Vai ]awngin emaw talin a hming kan hre ve tur a ni. 'Variety' tih pawh
hi Mizo ]awngin ang maiin hmang ila,’ a chi hrang' tihna mai a ni a, mahse buh ah
pawh variety tam tak a awm a, eng variety ber nge kan chin tih hriat a pawimawh
a ni. Eng buh leh thlai pawh ching ila a variety a zirin a thar tam leh tlem lam a
hril ve a ni. Chubakah kan thlai chin kha -Hybrid' a nih leh nih loh kan hre bawk
tur a ni. Hybrid kan chin chuan a kum leh atan kha hybrid thlai a]ang khan a chi
(seed) kan la tur a ni lo, a thar hlawk tawh lo a ni.
STOCK EXCHANGE KALHMANG
Rev. Lalhmangaiha
Mission Veng, Aizawl
Thuhmahruai: Stock Exchange leh Stock Market chungchang hi College-
ah Commerce emaw Economics subject emaw zir lo va; mahse ka ziak ve ngawt
hi kei pawhin mak ka ti tho. Ka hriat dan tlemte hi hmanah ka ziak a, copies 10
vel lek xerox copy ka siam a, chu chu ]hianten min dil leh ]hin avangin a copy
pawh pakhat chauh ka nei tawh a, chu chu Computer-ah ka dah lut a. Hei hi kei
aia hre chiang zawkte cho chhuahna pawh a ni ang a tiin ka ziak a ni. A dik tawk
lo lai a awm mai thei a, tin, ka hriat a tlem em avangin belhchian dawl lo lai pawh
a awm theiin ka ring.
1. Sumdawn dan chi hrang: Mizovin sumdawng' kan tiha kan rilrua
langsar ber niawm chu khawi lai hmuna mi emaw bungraw zawrh chhawn tur
lak a, a hlep awma hralh hi a ni. Dawrkai pawh hi 'sumdawng' kan ti bawk.
Mahse, Bank-a a pung awma sum dah erawh hi chu 'sumdawng' kan ti lem lo.
Sumdawng kan tihin a kawh ber chu 'sum peipung' hi a ni mai awm e. Chuti a lo
nih chuan Dak inah te, Bank-ah te, LIC-ah te, UTI-ah te sum kan dah (invest) hian
kan sumdawng a ni.
Bungrua a hlep awma hralh chauh lo pawh hi sumdawn dan chi hrang a
tam mai. Trading Company din te, Stock Market-a 'Share' lei te, Saving Scheme
hrang hranga sum dah pawh hi a ]ha hle. A ]ha satliah mai pawh a ni lo va, a him
zawk bawk. Mizo zingah chuan Stock Market chinchang hria kan tam lo hlein a
lang. Economics leh Commerce subject zirte pawhin an hre zik tluak lo thei a, a
'theory' chuan an hre ]hin a, a taka tihve a awm lem loh avangin an chiang lo ]hin.
Chuvangin nitin chanchinbua lo lang ]hin, Stock Market tih phek phei hi chu Mizo
zingah a chhiarpeih leh ngaihven kan tlem hle a ni. Kan hriat thiam loh vang niin
a lang a, hre thiam ila, kan tuipui ngeiin a rinawm.
2. Company din chhan: Joint Stock Company an tih hi ‘Sumdawngtu
Inhlawmkhawm tihna a ni a. Sumdawng ]angrual zingah hian chi hrang hrang -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
14
Pannership te, Joint Stock Company te, Cooperative Organisation-te an awm a.
Heng zingah hian Joint Stock Company hi kan thlur bing dawn a ni.
Limited Company din turin thil pathum tih hmasak tur a awm. A
hmasaberah chuan Company din dawnin mi 7 emaw, a aia tam emaw an ni tur a
ni. Chutianga din thei tur mihring zat an tlin tawh chuan an tih leh tur chu
'Memorandum of Association' an ti a, an pawl hming te, an office hawnna hmun
te, sum an sen leh lakluh tum zat leh a bul ]anna zat tur (amount of share capital)
te, 'share' an siam dan tur kalhmang te ziakin an ruahman fel ang a. Chumi
zawhah chuan 'Article of Association' an ti a, an pawl (Company) inenkawl dan
tur ziakna bu an siam leh ang a, tichuan heng hi an peih fel vek hnuah Registrar of
Joint Stock Company (Shillong) hnenah an thehlut ang a, phalna pek an ni ang.
3. Capital Market Awmzia: Joint Stock Company reng reng chuan an
sumdawnna tur bul ]an nan pawisa awmsa ' Capital ' an mamawh ]hin a; chu chu
a hmuh chhuah dan tur mumal tak an ngaihtuah a ngai a ni. 'Capital' tih hi a mawl
thei ang bera sawi chuan sumdawngtuin a sumdawnna bul ]an nana sum a
mamawh hi ani mai. Market tih chu bazar tihna a ni a, tichuan, sum hmuhna tur
awmze nei taka ruahmanna hmun Stock Exchange ah Share chi hrang hrang an
hralh a, chu chu Capital Market an ti. Entirnan, Company pakhat chuan bul ]an
nan cheng vaibelchhe nga lai a mamawh a. Chu mi nan chuan Certificate ang deuh
an siam a, pakhat cheng sawm zelin an zuar a, chu chu Share an ti. Share chu
Stock Exchange-ah hmun bik siamah chuan an zuar a, chu chu Capital Market a ni.
Hetiang hi Primary Market an ti a, tin, Secondary Market an tih pawh a la awm
bawk. Stock Exchange-ah chuan Share lei leh hralh hi nitin an ti a, mipui an phu
lui lui lai hi TV-ah pawh kan hmu ]hin a, thil pawimawh tak ani. Heta Share
lei lehhralh dan dinhmun hian ram pumpui economic dinhmun a hril a, a
pawimawhzia hi nakinah kan la sawi belh ang.
4. Share engnge ni?
A chungah tlem chu kan sawi tawh nain chiang zawkin sawi belh leh ila.
Company sum mamawh (Capital) kha hmuh chhuah dan kawng zawngin
Certificate ang deuh ' Share' an ti mai a, chu chu tam tak an siam a, pakhat zel chu
Rs. 10/-in anhralh a, duh zat zat lei theih a ni a, amaherawhchu Rs.50/- man aia
tlem an lei ngai lo. A tak takah chuan cheng sing tela lei duh an nih loh chuan an
pe chhuak mai mai lo. Tin, chan a harsa hle a, mi ]henkhat chuan cheng nuai nga
emaw a aia tam man emaw lai an lei ]hin. Cheng vaibelchhe tel tam tak hu an
siam avangin Company mamawh (Capital) chu kar lovah an hmu mai ]hin a ni.
Share chu a tirah Chanchinbuah an zuar a, chutianga vantlang leitheih tura an
zawrh hun lai chu Capital Issue emaw New Issue emaw an ti a, chutih laia lei
chuan Rs. 10/- man zel a ni a, ahnu zelah erawh chuan Stock Market-ah Share chu
a ]henin an hralh chhawng a, miin an lei a, kha Company kha a thilsiam a ]hat a,
miin an lei ]hat chuan Share hlutna kha a lo sang zel a, kum tinin hma an sawn zel
a nih phei chuan an Company Share hlutna a sang ve zel a, a tira cheng sawm man
kha cheng za emaw a aia tam emaw ani hial ]hin a ni. Company thil siam chhuah
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
15
chu hralh a tla vak lo a nih erawh chuan an Company Share hlutna a tlahniam
thung a, chutiang a nih chuan Share leitute khan an hralh vat a ngai ]hin a ni.
Company zawng zawngin Share an siam vek a, duh duh a lei theih. India ram
pumah 1993-94 chhung chauh pawh khan Capital Issue hi chi hrang 335 a awm a,
chuta ]ang ringawt chuan cheng Tluklehdingawn zathum sawmhnih pathum leh
Vaibelchhe sawm thum pahnih an hmu chhuak a ni.
Share hi chi hnih angin an ]hen ]hin a. Pakhat chu 'Preference Share ' a ni
a, a dang leh chu 'Equity Share ' an ti. Preference Share kalhmang chu Share neitu
Company khan a thil hralhah hlawkna a nei emaw nei lo emaw Share leitu
chanpual tur (Dividend) kha a awm hrim hrim a. Equity Share ang chiah hi chuan
Company a hlawk leh Share leitu a hlawk ve a. Company a hlawk loh leh Share
leitu a hlawk lo ve mai ]hin. Inang renga Company leh a Share leituin an hloh
emaw an hlep emaw vangin a hmingah Equity Share an vuah a ni. Heng lo pawh
hi Share chi hrang hrang a la awm.
5. Shareholders: Shareholders hi Share leitu hming niawm tak ni si lo a
ni. Share neitu Company dintute zawk sawina a ni. Share hi Company
(Shareholder) chanpual tur ruatsa a awm a, an chanpual tura ruat bak chu mipui
chanpual atana ruat a ni. Share-holders hian Company chu an ta nimahse nitin
hna ]ulah an va inrawlhve ngai lo. An aiawha enkawltu tur 'Board of Directors' an
ruat a, chungho chuan an enkawl sak ]hin. Share-holders zingah Preference
Shareholders ang chi an awm.
6. Dibentures (Bonds): Dibentures hi chu Share nen a inang lo deuh.
Share chu kan sawi tawh angin miin Company ta a lei ]hin a, Dibentures erawh
chu Company khan tute emaw a]angin sum tam tak a puk a, chu chu pung awm
dan tur te leh thil dang ]ul apiang inberem hmasain an inremna thuthlung chu an
ziak a, chu chu 'Bonds' emaw 'Dibentures' emaw an tih chu a ni.
Dibentures hi chi hnih a awm. Pakhat chu Convertible Dibentures a ni a, a
dang chu Non-Convertible Dibentures a ni. Convertible Dibenture chu hun tiam
thlen huna Equity Share-a lei theih chi hi a ni mai.
7. Securities: Securities an tih hi chu a mawl thei ang bera sawi chuan
pawisa dahna hmun tihna ani mai. Him si, hlawk si, tlo bawk sia pawisa i dah
]hinna Bank emaw Post Office emaw, Fixed Deposit emaw ang chi reng reng hi a
huam a ni. Kan sawi tawh Share leh Dibentures te pawh kha Securities an tihah
an tel vek tho. A pung (interest) awm theih dan leh azat chu a inang hle thei a,
mahse him tak leh fel taka sum dah an nih avangin Securities an vuah a ni ang.
8. Stock Market Kalhmang: Stock Market chu Sorkar Securities te,
Semi-Government Securities te, Private Company Securities te, Shares leh
Dibentures fel taka an hralh a, an lei a, inelna awmze nei tak nena sumdawnna
hmunpui a ni. Stock tih ringawt hi chu hrilhfiah a harsa khawp mai. Mahse heti
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
16
hian sawi ila a fiah theih deuh a rinawm. Trading Company hrang hrangte sum
mamawh (Captital), Stock Market-a an zawrh, Company tam takte ta nena a vaia
belhkhawm hi Stock chu a ni mai a. Entirnan, Motor siamtu Company chuan bul
]an nan Cheng vaibelchhe nga a mamawh a, HMT Company chuan vaibelchhe
hnih a mamawh bawk a, Cement siamtu Company pawhin vaibelchhe thum a
mamawh a. Chutiang zel chuan Company hrang hrangin mamawh (Capital) an nei
]heuh va, chung an mamawh awmkhawm chu Stock a ni. Kawng dangin sawi ila.
Stock Market-a Shares chi hrang hrang an lei leh hralh hi Stock chu a ni. Stock chu
Shares-ah an ]hendarh a. Shares khat Rs. 10 emaw Rs. 100 emaw ani ]hin.
Stock Market-ah chuan nitin hian Shares an leiin an hralh reng a. Tu
Company nge hmuingil a, an thil siam chhuah hralh nasa leh hlawk ber ang tih in
rin siakin an Company Share lei a hlawk ang em tih an ngaihtuah ]hin a. Hlawk
ber tura an rin Company Shares chu an lei a, an lei hnuah a hlawk leh lo dawna an
rin chuan an hralh leh ]hin a. Company dang Shares an lei leh mai ]hin. Shares
zawrhna bazar a ni mai. Shares leiah hian rinthu tel mahse dawr bungrua rinthua
lak vak ai chuan chetsual a har deuh zawk awm e. Shares leh Dibentures lei leh
hralh chungchangah hian thlai bazara in lei ang ngawt a ni lo va, ziakin fel taka
engkim chhinchhiah thlap anih avangin a fel a, a him a, a tlo zawk bawk.
Chuvangin Stock Market hi khawvela sumdawnna ropui ber a ni a, ram pumpui
economy awmze neihtirtu leh ram hrang nena pawisa inhlut hleih dan hriltu ber
a ni. India ram pawisa Rs.85 leh UK pawisa Pound 1 a intlukna chhan pawh hi
Stock Market nen a inzawm tlat a ni.
9. Brokers-ho hnathawh dan: Kan sawi tak Shares hi Stock Market-a va
kal a, thawmhnaw lei anga va lei ve ngawt chi a ni lo va. Shares lei leh hralh titu
bik an awm a, chung chu 'Brokers' an ti. Shares hi a neitu Company hnen a]anga '
direct' -a lei a nih loh chuan 'Brokers-ho' kal tlanga lei a ngai ani. Brokers-ho hi
Aizawl bazara mi thil zawrh kharchhawngtu, kawmisawn kan tih ang deuh hi an
ni Brokers-ho hi Stock Exchange-ah an in register vek a. Chutianga in register te
chauh chu hengah hian pawm an ni. Registered Broker chauh lo chu agent atan
hman loh tur a ni. Anmahni i hriat chian loh chuan Stock Ex-change Office-ah kal
la, list an lo pe mai ang che. Chutianga Brokers i thlan fel hnuah chuan anmahni
puihnain Shares i lei ang a. Brokers nen chuan thuthlung inziak ang a (MoU),
Brokers chuan a hlawkna zaa pahnih a chang ve ang. Tichuan i aiawhin i shares
lei khan a lo sumdawng dawn a ni ber mai a, inremsiamna angin a lo kalpui ang a,
nang chu in vengah i awm daih thei ang. Entirnan, Shares khat Rs.50-in lei ni ta la.
Brokers nen inremna thuthlungah chuan Shares khat Rs. 100 a din veleh a vaiin
lo hralh la, tia in inrem chuan a lo hralh ang a, a hlawkna Rs.50 chu i chang ang a,
ani hnenah 2% i pe ve dawn tihna a ni. Shares i lei fuh chuan Bank-a 5% pung tih
ang mai mai ni lovin 50% emaw, 100% emaw lai thla rei lote chhung pawhin i
hmu thei mai dawn a ni. A taktak chu sawi thei tumah an awm lo, Stock
Exchange-a thawktu pawhin an hre vek thei lo va, nitina buaipuitute erawh
chuan an ring dik thei hle tih erawhchu hriat tel a ]ha. Brokers-te hi Dalal tiin an
sawi bawk ]hin. Anni ho hi an rinawm em em a, inbum a khat hle a ni. A chhan
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
17
chu ziaka engkim chhinchhiah a ni a, a chhinchhiahna pawh hi Revenue Stamp
paper-ah vek tih a ni a. Legal witness pawh tel zela tih a ni a, pawisa hi Cash ni
lovin cheque an hmangin an inpe ber bawk.
10. Stock Exhange Pawimawhzia:
Stock Exhange chi hrang hrang pathum a awm a, chungte chu :
(a) City Stock Exchange
(b) National Stock Exchange (NSE)
(c) Over the Counter Exchange (OTCE) an ni.
City Stock Exhange chu Delhi, Mumbai, Kolkata, Chennai tih angah hian a
awm vek a, NSE erawhchu pakhat a awm a, OTCE (Over The Counter Exchange)
hi chu Internet hmanga khawvel huapa Business tihtheihna a ni thung, hetiang
chi hi Mizoram a]angin a tih chi viau mai thei. Stock Exchange hi India ramah 23 a
awm a, a lian ber leh pawimawh ber chu Mumbai Stock Exchange a ni. India
Hmar Chhak ramah chuan Guwahati-ah chauh Stock Exchange a awm. Guwahati
Stock Exchange chu tlema chip chiarin kan la sawi leh ang.
Stock Exchange chu ram pumpui hausak dan mar dehna ]ha tak a ni. Ram
chhung bakah ram pawn nen pawh a in thlun zawm tlat bawk. Pawisa hlutna
tehna ber a ni a, sapho pawisa dollar leh India pawisa Rupees in hlut hleih dan
pawh heta ]anga chhut vek hi a ni. Mimal leh pawl (Company) tupawh capital nei
lote neih tirtu ani a. Industries leh Firm din nana awlsamna siamsaktu a ni bawk.
Bank-a pawisa dah aiin a hlawk zawk thei a, tu leh fate thleng pawha chhawr
theih chi sumdawnna tlo leh changkang a ni. Chuvangin, 'Investment Market' ti
pawhin an sawi bawk ]hin. Khawvel bazar changkang ber a ni. India ram hausak
dan hre duh ila, Bombay Stock Exchange-ah lo chuan hriat har tak a ni. Tokyo leh
London Stock Market dawttu chu Bombay Stock Market a ni ]hin.
Stock Exchange tinte hian anmahni Dan an nei hrang thliah ]hin a, mahse
a tlangpuiin Company Dan (Act) 1956 te, Securities Contract (Regulation) Act te,
SEBI Act te hian aruangam tur an siam sa vek ani. Stock Exchange chu enkawltu
Governing Board emaw, Council of Management emaw ten an enkawl a, an sum
hnar ber chu Annual fee an khawn hi a ni. Stock Exchange-a member ni turin
Stock Exchange Board of India (SEBI) phalna lak a ngai. Hrechiang duh tan chuan
Stock Exchange-ah kal a, zawh fiah mai a ]ha ber.
Stock Exchange-ah hian an sumdawn dan ber chu 'Bid' an ti a, 'Officers'
an ti bawk a, thil kan lilam ang deuh hian a ngam huai huai tiin Share an inlei sak
]hin a ni. An in lan chhawng ]hin a, chu chu 'bid' an tih chu ani. Chutiang an tihna
hmun chu 'Floor' an ti mai a, hmun bik an hman ]hin hming a ni. Floor-ah hian
'Ring' chhungah an ti deuh kher ]hin bawk. Tin, floor an tih hi Trading Hall tiin an
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
18
ko bawk. Hetah hian Brokers te, Jobbers te leh mipui an zi mur mur ]hin a,
chutiang chu TV-ah alo lang fo ]hin.
11. Securities hrang hrang khaikhinna: A hma lama kan sawi tawh Securities
kha a khaikhin zawngin lo sawi belh leh ila, pawisa dah ]hat dan ]ha chu i hre thei
mai ang. A pung zat tarlan hi chu ahlui deuh tawh a, tunah chuan a danglam tawh
mai thei.
Securities hming Kum tina a pung zat
l) Post Office Saving A/C 5.50 %
2)Time Deposits 11 %
3)Bank Fixed Deposits 12 %
4)National Saving Schemes (NSS) 11 %
5)Convertible Dibentures - danglam reng (variable)
6)Non-Convertible Dibentures 14 %
7)Bonds of P.S.C. 13 %
A chunga Sl.No. 1-4 hi income tax awl theih a ni a, 5-7 hi chhiah pek ngai
chi an ni. A hlawk theihna lam ringawt ngaihtuah chuan Post Office leh Bank-a
sum dah aiin Stock Exchange-a Shares leh Dibentures lei hi a hlawk zawk fe thei.
Amaherawhchu i chhiarkawp ang ngawt chuan a tak tak chu a ni lem lo ]hin. Fin
leh remhriatna a tel ve a ngai. Thil tam takah, vawk vulhah pawh vanneih a ngai
ang deuh hian, tihfuh chu a awm ve tho. Shares lei fuh chuan a ]ha, lei fuh loh
chuan hlohna chu a ni ve tho. Mahse a tlangpuiin a hlawk ti ila a sual tam lo vang.
Huai taka ti ]hin (High Risk) vannei chuan an hausak phah hle a ni.
12. Shares lei dan: Shares lei turin a hmasaberah i tih tur chu Stock Exchange-ah
i aiawha lo thawktu tur 'Broker' i thlang fel ang a. Brokers Imling i hriat duh
chuan Stock Exchange-ah i zawt ang a, an hming list an lo pe mai ang che. Tin,
Shares chu i lei eng Company/Firm ta nge lei tha ang tih ngaihtuah hi a
pawimawh hmasaber a ni. Heta lei tur kawhhmuh thiam ber chu Brokers-ho an
ni. I thlan fel tawh chuan i duh zat zat Shares i lei ang a, kut kuangkuahin a
hlawkna lo thlen hun i nghak veng veng tawh mai dawn a ni.
Brokers chi hrangte: Brokers-ho zingah hian chi hnih an awm a, chungte chu:
(a) Bull (Bawngpa), (b) Bear (Savawm) an ni. Bull an tihte hian Shares chu an lei
phawt a, an hralh leh ]hin a. Bear-ho chuan an hralh a, an lei leh ]hin. Chumi
awmzia chu Shares hlutna a tlahniam dawn tih ringtu leh ringlotu an ni tihna a ni.
Shares man tlahniam dawna ringtu zawk chuan a hralh a, a dang a lei leh ]hin.
Bull-ho hi a ]hat ringtu (optimist) an ni a, Bear-ho erawhchu a that loh ringtu
(pesimist) an ni ve thung.
Shares chu i lo lei taa, i tih leh tur chu Brokers nena MoU ziak a ni. Hei hi
legal document pawimawh tak a ni. Hetianga legal document nena thiltih a nih
avang hian inbum a awm khat hle. Broker chuan i aiawhin a lo buaipui zui ang a,
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
19
in hun tiam azir leh thil awmdan azirin kum khat hnu emaw, a aia rei emaw, a aia
rei lo emaw pawh a ni thei, in inbiakrem dan angin a hlawkna (dividend) chu i
ngaihven ang. Bank-a kum nga chhunga a pung i hmuh tur aia tam daih kum khat
lekah i thei mai dawn a ni.
Shares hi a tlangpuiin Rs. 10 man ani a, mahse Rs.500 man aia hniam
leiin awmzia a nei lo va, cheng sing chung lamin an lei ber ]hin. Atam lam chu i
duh dan a ni mai. Tin, Shares lei hi pawisa khelh (Gambling) nen a inang lo va,
dawr bungrua lak a, tlem hlepa hralh leh ang leh Bank-a a pung awm tura dah hi
a ni mai a, a thianghlim lohna a awm lo. Shares emaw Dibentures emaw lei hi an
tih fuh chuan tu leh fa thlenga dinnghehna tur siam thei a ni. Shares chu i lei
hnuah pawh i duh hun hunah i hralh leh thei bawk.
Shares lei chungchangah hian Company/Firm a]anga direct-a lei chuan
Capital Issues an tih laia chuh ve a ngai a, dilna form hmanga dil hmasak tur a ni.
Shares khat chu Rs. 10 ni se, a lo rei hnuah Stock Market-ah chuan a hlutna a
tlahniam emaw a sang emaw a ni thei. Share hlutna a san chhoh vek vek chuan
Rs. 10 man kha Rs.500 aia sang alo ni thei a, a pung za zelah a sang em em a ni.
Capital Issues an tih lai hre tur chuan Economic Times emaw Business Times
Chanchinbu chhiar ngun a ngai ang.
13. Stock Exchange chi hrang pathum: A hma lamah khan an hming
kan sawi zeuh tawh a, tunah tlema thui deuhvin kan sawi leh ang.
(a) City Stock Exchange hi khawpui lianah chuan a awm deuh zel
avangin India ramah hian tam tak a tawh a, Guwahati-ah pawh a awm. A lian ber
chu Bombay-ah a awm.
(b) OTCEI (Over the Counter Exchange in India) hi Computer hmanga
Internet kaltlanga sumdawnna a ni a, Mizoram a]ang pawhin a tih theih. An
hnathawh dan a changkang hle a. Electronic khawl hmangin ram pumpui Price
List leh Company hrang hrang ningkhawng an inhrilh kual reng a, hmun pakhata
ti bik lovin Electronic hmangin hna an thawk a, a rangin a remchang em em a ni.
Stock Exchange dang ang lovin Trading Hall bik pawh a awm chuang lova.
Computer hmanga mahni bedroom a]anga sum dawn theihna a ni.
(c)NSE (National Stock Exchange) hi India ramah pakhat a awm a. NSE
hi June 1994-ah khan an ding ]an a, a ]anpuitute chu IDBI, IFCI, LIC leh SBI te an
ni. Hei phei hi chu khawvel puma ram changkang deuhte tihdan pawh el pha ve
tura ruahman a ni.
14. Guwahati Stock Exchange: India Hmar chhaka awmte tan chuan
kan hnaih ber a ni bawka tlema chipchiar deuhvin , han sawi ila. Guwahati Stock
Exchange (GSE) hi 29-11-1983 khan a ding ]an a. India rama Stock Exchange 13-
na a ni a, a ]hang duang ber pawl a ni. Ministry of Finance, Stock Exchang
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
20
Division, Government of India pawhin a pawm ve zingah a tel a. Kum li emaw lek
chhungin a ]hang duang hman hle a. Company 120 lai an tel nghal a, member 200
vel an awm a, Paid-up Capital pawh Cheng vaibelchhe li a tling nghal a ni.
Nitinaan trading Hall-a an sum deh chet pawh a thahnem ve hle a ni.
GSE hian Teleprinter hmangin hna a thawk a, chuvangin Stock Exchange
dang chanchin zawng zawng englai pawhin a thar lam ber a hrilh thei reng a ni.
Chutiang chuan Quotation pawh a hriat theih reng bawk. Guwahati Stock
Exchange-ah hian Clearing Schedule hetiang hi a ni.
Monday- Friday - Trading
Tuesday - Delivery
Friday - Pay/Pay out
Settlement period - Minimun-6 days, Max. 11 days
15. Quotation chhiar dan. Nitin chanchinbu Telegraph, Times of India
leh a dangte-ah hian Stock Market Quotation an tarlang ]hin a, a awmzia i hriat
theih nan a hnuaia mi hi entima chu a ni:-
Quotation: (100) XYZ Ltd. (145.5), 132,136-50,130
Heta Quotation awmzia chu Bracket chhunga number 100 awm hian a
entir chu Paid-up value a ni a. Share pakhat atan zel a entir a. Number 132 khi
eng ni ber emawa a ]anna zat entirna a ni a, cheng za man kha 132 akai tihna ani.
Number 136-50, 130 tihte hian a entir chu ni danga a rate hrang hrang kha a ni
thung a, 130 hian a kharna zat a entir bawk. Tin, XYZ LID hi chu Company hming
a ni. Stock Exchange leh Stock Market i hriat zau duh chuan heng chanchinbute hi
chhiar ]hin ang che:
Nitin Chanchinbu:
l) Financial Express
2) Economic Times
3) Business Standard
Magazine:
l) Fortune India 2) Business India
3) Business World 4) Investment Today
5) Investment India 6) Capital Market
7) Dalal Street 8) India Today
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
21
PERFORMANCE AND YIELD OF HYBRID VARIETY OF PADDY (KRH-II)
AT CROP DEMONSTRATION FARM, ZAWLPUI SERCHHIP
R Lalnunzira, B. Sc. (Agri.)
& K.Laltlanmawia M.Sc. (Agri)
DAO's Office, Serchhip.
THUHMA: Kum 2006 kumtir lam khan Agriculture Crop Demonstration
Farm, Zawlpui (Serchhip) ah Buh chi thar (KRH-II) enchhinna neih a ni a, he Crop
Demonstration Farm, Zawlpui hi Serchhip a]angin 3 kms. vel a hla a ni a, a hmun
san zawng hi 550- mts. MSL a ni. Kumin a Buh chi thar enchhinna (experimental
trial) kan neih lai hian ruah tui ]iak dan chu 2000-2200 mm vel a ni a,
temperature hi 28
0
C to 34
0
C te a ni tlangpui a. Relative Humidity (RH) pawh
57.43 to 72.00 a ni.
BUH CHI KUI(NURSERY RAISING) : Buh chi kuina (Nursery) hi uluk tak
leh dip ]ha taka lehphut leh buatsaih a ni a, KRH-II hi 11th July 2006 ah kui a ni.
Buh chi hi 1 Ha. (2½ tins) hmun atana phunsawn leh 40- 45 kgs. ang zel a
ruahman a kui a ni.
BUH CHINNA LEILUNG (FIELD PREPARATION): Buh chi phun na tur
leilung hi Tractor hmangin uluk taka lehphut vek a ni a, Buh Phun sawn hma ni
10 velah vawi 3 vel lehchhuah vek a ni a, hetih rual hian bial tlang ]ha lo te pawh
siam ]hat a, tui tling thei ngei tur a siam a ni.
Lei let bial chhuat te hi inzawl (level) ]ha taka siam ani a, tui lakluh
hmain a rual thei ang bera hrut mam vek a ni. Tichuan tui dah luh hnuah pawh
uluk taka tui tling chunga daikawi vek a ni.
LEITHA PEK (MANURING) : Buhphunhma thlakhat vel ah Chinai thi
(Slaked lime) phul a, lehhnan vek a ni a, tin, hemi bakah hian Organic lei] ha chi
hrang hrang - Vikash Organic Manure, Vermi Compost leh Neem Cake te pawh
KRH-II phunna tur lei let ah te hian pek chhuah vek a ni. Tin, Buh peng insiam
]antir leh a par laiin (Ni 25-30 vel) ah leh Buh vuih ]antirh lai (ni 55-65) velah
pawh heng Organic lei]ha te hi pek chhuah/phul leh vek ani.
PHUN SAWN (TRANSPLANTING): KRH- II Phun sawn dawn hma hian a
daikawi laia tui tling te chu sah kam a ni a, tichuan phun a] anga ni 3 na-ah tui dah
luh leh a ni. KRH-II - hi kung (zai) 2 emaw 3 emaw vel zelin bi khatah phun a ni a,
a bi inkar hlat zawng pawh hi 20cm x 10cm vel danah dah ani. Buh hi kui a]anga
ni 26 na (7-7-06) ah phunsawn a ni. Tin, KRH-II te phunsawm rual hian a
hnah/kung ler lam hmun thuma ]hen hmun khat (
1
/
3
rd ) velah tanchhum a ni a,
hei hi Leaf Folder leh Leaf Roller te laka venna tura tih a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
22
A KARAWL HNAWHKHAH (GAP FILLING): Buh kung thi leh
rannung/natna te avanga hmun awl leh ruak te hi uluk taka enchhuah a ni a, heng
awlah te hian KRH-II te hi kar khat hnuah phun chhuah leh vek a ni.
NATNA LEH RANNUNG EICHHETU TE (PEST & DISEASES) : Natna
lakah an him hle a, hmun ]henkhatah chuan False Smut (Claviceps oryzae) leh
Blast (Pyricularia oryzae) te hmuh a ni a, hei hi KRH-II buh phunna leilet siam
thar leh bial finna ah te hmuh a ni tlangpui. Tin, rannung bikah chuan Khau
(Grasshopper) leh Thlangdar(Rice Bug) te hmuh a ni, amaherawhchu, thlai
eichhe tham lutuk a awm lo va, hei hi Aug - Oct. thla ah te a ni ber a. Stem Borer,
Leaf Folder leh Leaf Roller te hi hmuh an ni lo.
TUI PEK CHUNGCHANG (IRRIGATION) :
Kum 2006 ah hian KRH-II chinna, Zawlpuiah hian ruah a sur ]ha a,
chuvangin tui pek chungchangah hian engmah harsatna a awm lo a ni.
A SENG (HARVESTING) :
KRH-II hi 6th Nov. 2006, chu chu a kui a]anga ni 119 na-ah seng a ni a, a
seng hma kar khat velah tui tling te chu sah kang vek a ni a, tichuan uluk taka
seng khawm te chu chil/ vuak (threshing) a ni.
A THAR UI,AWK DAN ENCHHINNA (CROP CUTTING EXPERIMENT):
KRH-II hi Buh chi thar a ni a, a thar hlawk dan hetiang hian enchhinna
neih a ni.
KRH-II chinna leilet bial hrang hrang a]angin hmun 5 velah 5m x 5m
chhunga buh vui te chu uluk tak a sengin, a hrang a dahkhawm a, uluk taka a thar
zat buk chhuah leh vek a ni a, heng a]ang te hian a tlangpui a a thar dan hetiang
hian chhut chhuah a ni.
Date of CCE conducted = 26th Oct. 2006
Area of CCE = 5mx5m 25m
2
Average Yield of Crop = 14.125 Kgs. per 25m
2
Therefore, Yield of Crop = 5660 Kg/ Ha. or 56.60 qtl./ Ha.
A TLANGKAWMNA (CONCLUSION) :
KRH-II hi Buh chi thar hlawk leh thar rang a ni a, natna leh eichhetu
rannung lakah an him hle tih hmuhchhuah a ni. Tin, vuak/chil fai a awlsam hle a,
a vui leh rah te pawh hi a ]ha in arualkhai hle bawk ani. Kum 2007 a Mautam lo
thleng turah hian heng Zawlpui leh a chhehvel a leilet neitu te pawhin chin uar an
tum hle a, tui awm ]hatna leh phun hma theih zawknaah phei chuan hma zawkin
a thar theih dawn a, hei hi loneitu tam tak tan chuan chhenfakawm tak niin a
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
23
lang. Tin, Buh thar hlawk dang aiin a tui zawk a, chuvangin chin uar zel atan a
duhawm hle a ni.
TLANGRAM LONEIH KAN THAN - MAWH BAWK
SERIES 1
Kum 50 kalta ah kha chuan Mizorama motor awm zat chu chhiar tham
lek a ni a. A neitu hming nen lam hriat vek an ni ]hin a. Tunah chuan chhiar sen
loh an ni ta hial mai. Kan tleirawl ho ti ti ah chuan electronic Gadgets - C.D, MP3,
Digital Camera tih angreng a ni a, kan ti ti thawm ngaihthlak ngawt chuan "Space
age, van thereng lamah kan suangtuahna a awm tawh a ni." kan ti thei tawh awm
e. Amaherawhchu, hetiang kan ni chung hian Agriculture lamah vethung erawh
chuan hma kan sawn lo hle mai thung. He Khawvel a, Loneih dan azawnga chhe
ber mai, Jhum cultivation (Tlangram lo neih) kan la kengkawh tiat mai hi thil mak
a ni in, tu in nge mawh phur ber ang? tih hi ngaihtuah tham a awm a ni. A chhan
ni awm berah chuan rambuai kan nih thleng khan mihring kan la thawlin lovah
turah kan buai lova, kan thlawhhma lak dan thiam chhun a lo ni in, kham khawp
kan la thar thei si a. Zosap hote pawh khan min fuihin Agriculture lama mithiam
taka min chherchhuah tum mahse, a ]ulna kan hre lova, ala ]angkai dawn tih kan
suangtuah pha lova, kan ngaihven bawk lo. Kan Kristianna leh khawtlang nun kha
kan thlawhhma lak nen a in zawm a. Kan hla thu phuah chhuah a]angin kha
tlangram loneih in kan rilru a luah khah zia kan hria. Tlema hawiher sang deuh
leh ngaihtuahna lo hmang deuh te chuan hetiang hian hlain an chham chhuaka.
"Lal loh kawr (Hnathawh kawr) kan ha-e zing]ianah, Kawltu chawia ni chhuak
chhiar reng mai zawng, ka nu B.A. kai a har awm e"an ti a. Hengho pawh hian
kawng ]ha zawk zawh tur an hria pawh a ni chuang lo. Chutah pa pakhat
ngaihtuahna kal vel, ahna thawh hah leh khawtlang lunglen in tawk khawm den
chhenin, hetiang hian hla a han phuah ta a. " Ka thlawhlai pangpui chu fam lul
suh, ka bel nang che van zawl ni dul loh changin, Va tinreng an lawina thuam liai
luai" tiin a chham chhuak a. Tu pawi mah a sawi love. Chutah val lungleng an a
duh ang a lungdum hmu zing thei lo, ram]uan a ]ul miau si avanga, an hun laia
W/ T awm chhun "In chhawlthuai" hmanga a biak ]hin chu hlaah hetiang hian a
chhamchhuak leh ta bawka. "Fanghma tuaitir te a chhawl min thuai, changlo
mahse a chi ah dah ka nuam e, vanneih thil thuah a to mahna" a rawn ti chhuak
veleh ta hnep mai. Kan kristian hla tam takah pawh kan thlawhhma lak dan nena
khaikhin hla hmuh tur a awm nual mai. He lam hawi chu sawi tur tam tak la awm
mahse, kawng dangah lo hersan tawh zawk i la.
Engvanginnge tlangram loneih chu thil ]haloah dah a lo ngaih tak mai ?
Hetiang taka kan khawtlang nun luahtu leh mitin ngainat ni si hi hnawmhnea
chantir a ngaih tak mai ?
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
24
Sap ho hi ]awngah an hausa deuha chuvangin an ]awng i han hawh lawk
teh ang. Sap hovin Sustainable Agriculture an tih hian, thlawhhma lak
(Agriculture) lam hawia hmalakna thil reng reng ah, ]hang lo thar zelah pawh
chhawmnun tlak, a ram leh a mi chengte tan pawh tuchhuan thlenga chhawmnun
tlak leh in rochun chhoh theih ang zel sawi nan an hmang a ni a. Chung zingah
chuan tlangram loneih hi a tel ve lo. Chuvangin, a sap]awng takin, Tlangram lo
neih (Shifting Cultivation) hi Sustainable Agriculture a ni ve lo anih chu.
A THATNALAM: "Misualte pawh hi, ni ]halo atan" tia Bible in min hrilh ang in, "a
ni tak a, Tlangram lo neih pawh hi mimawlte tan" kan ti thei ang. Thil ]ha leh
]halo kan tehna pawh hi, ]hatna nei tlem a piang leh ]hatlohna nei tam apiang hi
']halo' kan ti ani ber mai a. Tlangram lo neih pawh hi ]halo mahse ]hatna mual
sawi tur a awm ve tho mai.
A ]hat ve na em em sawi tur ka hriat te chu :-
(1) Bible in "engpawh mei kaltlang tawh chu a thianghlim a ni " tih thu
min hrilh angin, kan thlawhhma lakna hmun hi kan hal ]hin avangin
leithianghlimah kan thlai kan chinga. Leilunga rannung leh hrik awmte kan hal
hlum vek avangin thlai ei chhe tu an awm lova, eichhetu lakah kan thlai a him.
(2) Vah chap kang al hote hi thlai ten an mamawh em em Potash an nih
avangin "kan lovah a kan ]hat leh kan thlai a ]ha," kan tihna chhan pawh hi hei
vang hi a ni a. Tawn sabawp hmanga leichi kan siam chhuah theihna hian
vanneihna min siamsak ve a ni.
(3) Kan thlai duh ang zawng zawng kan ching theia, a tui chi kan tih hote
chinna a nih avangin an tui bik hle a ni.
(4) Thlai leh buhkan chin hote hi hunbi nei taka thlak an ni a. Pi leh pu
a]anga kan lo chin ]han a nih avangin ]awngkama in hian chhawng chho velin
hlawhtling takin thlai kan ching chho ]hin a ni- a seng khawm leh dah ]hat
thlengin.
(5), Pi leh pu a]anga kan lo chin ]han a ni a. Thingtlang pa mawl ber tan
pawh zir hranpa ngai lova kan thiamsa a nih avangin mitinin kan thawk thei vek
a ni.
A THATLOHNA LAM VE THUNG: A ]hatna lam sawi tur a awm mang loh Iaiin, a
]hatlohna lam ve thung erawh chu sawi tur a tam hle thung mai le. I han sawi
dawn teh ang.
(1) Kum tina hma thar lak ziah mai hian tha leh zung kan paih thlawn
nasa hle a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
25
(2) Thing leh mau kan kit chereu nasat in ram a bua duh a. Thing leh mau
leh ram hmul chi hrang hrang kum tin kan paih bo ]hin tihna a ni.
(3) Kum tin ramngaw kan ti kang vak vak ]hin a. Damdawi siam theihna
thing leh ramhmul kan suat nasa in kan ro hlu tak tak, thing leh mau kan suat
nasa lutuk.
4) Chung leng savate chenna hmun, hlei-mualrang leh hlei- kapsen te
tualchaina hmun kan ti chhia a, Sazuk, Sakhi, Zawng, Sapui leh nungcha tinreng
tualchaina kan tih chhiat saka, an chaw tur nen lam kan suasam sak avangin kum
tin an tlem tual tual ]hin a ni.
(5) Tlang awihpang hi kan thlawhhma lakna a nih miau avangin kan hal
faia kan thlofai reng bawk si nen, lei chunglang hang ]ha awm chhun te chu fur
ruahsurin min len thlak saka. ICAR Research 1987 a]anga hmuhchhuah danin
Ram hectare khat (10,000Sqm) (tin 2
1
/
2
hmun tiat) a]ang hian kum tin lei Chung
lang hang ]ha 28 qts hi a luang ral ziah a nih chu. Aizawl pa Concrete inchung
zawlah han chhung sawn ila, thlai han ching mai se, hmuhnawm thamin an siam
mai dawn a ni tih ka suangtuahna mitthlaah a rawnlanga, ka ui lutuk.
(6) Kham awihpang bakbahai tak hmun, thingbul leh mau bul ]anchhana
inhamtang chho ]hin kan nih avangin, kan buh tuh pawh a remchang apiangah
zing tak leh khat tak takah, bithliah fel tak leh tlar mumal awm miah lova buh tuh
]hin kan nih avangin, kan buh kung tam lam (Population) hi a ram zau lam
tehkhawnga hmangin, a tlem em em ]hin a. Kan thasen leh buh kan thar chhuah
hi a in phu tawk lo lutuka tha thlawn kan seng ]euh ]hin.
(7) Buh karah thlai dang kan ching vak ]hina, chumi mai bakah kan hlo
chhehkhawmna hian hmun zau tak min lak saka. A ram pumpuia za-a sawm
(10%) lai ram a la hek ve thei a ni. Hetianga mumallo taka thlai chi thlak leh ]ulna
awm lova hmunhma riral ]euh hi thil pawi tak a ni a. Hmunngheta thlawhhma
laknaah phei chuan sumtlang ti hektu a tling thei a ni. Tunlai thiamna a]ang phei
chuan a sap]awng takin 'Sin’ (Pianpui Sual) Sualna nasa tak a tling phak a ni.
(8) Hunbi nei taka thlai chin anih avang hian tlai palh leh hma lutuk a
awm theih avangin, kan lo chin ]hin loh chu a chin theih lova. Hlawhchham thei
dinhmunah kan awm reng ]hin. Thlai chihrang hrang mumal lo taka ching ]hin
kan nih avangin sumchangthlai atana ruahman a theih lova, chhungkaw ei bo bar
leh ]henawm khawvengte hleh tur mai bak chu tih tham a thar theih loh avangin
a ram zau ang huin tharchhuah a tlem em em a. Buh lah a thar tlai chi a ni
tlangpui si a. Kumkhata kan fehchhuah ni hian kan hlawh a chhe em em mai a
mizo pa in Pakla hisap kan tih ve mai, anga chhut phei chuan nikhatah Cheng
sawmhnih a]anga sawmhnih panga vel chauhin pa chekngel deuh phei chuan an
chhut chhuak a ni. Hei hian nghawng ]halo deuh mai a nei a, buh ching lovin
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
26
eichawp thlai chin a hlawk zawk tih hriain, buh ching duh a ram kan awm ta lo a
ni. Hei hi thil pawi tak ani.
(9) Kumkhat atan chauha hmalakna tur hmun a ni tih kan hriat avangin
kumhlun chi kan ching ngai lova, chuvangin kum tina kan chin ]hin chauhlo chu
chin en ah kan en loh avangin, thlai chi thar hmelhriat thar kan nei vang hle a ni.
( 10) Kan thasen ang hu tawk hlawh kan hmu pha lovin, kum tluanin
chang dang kan kan thei bawk lova. Hei hian chhungkaw changkanna lamah min
pawh beh reng avangin chhunzawm zel tlak a ni lo.
( 11 ) Thlawhhma lakna hi kum tin ram tha zuan zel an nih avangin, a
hlat zawngah thudik a sawi theih lohva. A hlat ]um chuan KM 7-8 lai pawh a ni
thei. KM 1 (Khat) lek pawh a ni thei bawk. A ram a ]hat miau chuan a hlat
zawngah duh a thlan theih ngawt si loh. A hlat vang ngawtin tuman an hnawl thei
bawk si lo. A hlat viau kumah chuan hnathawhna hun ]ha a neih tam theih lohva.
Chhungkaw bawrhsawm kum nen phei chuan a in rem ve thlawt lo. Chhungkaw
bawrhsawm vanga hlamchhiah leh pawh a awm nual ]hin reng a ni.
Heng ka rawn tarlan loh pawh hi sawi tur a la tam mai. Serial No. II
lamah kan la tarlang chhunzawm zel ang.
I HNAWL (HLUIHLAWN) NGAM ANG U :
Zofa ten heti tak maia thlawhhma lak kan hlamchhiah mai hi ka
suangtuahnaah a rawn lut leh zauh ]hin a. (He ta hlamchhiah ka tih hi kum 50
hma lama mihring tam lam a]anga chhutin leh tun dinhmuna mihring tam lam
chhuta, thlawhhma kan lak dan ka sawina a ni.)Ka suangtuahna ah a luh thuk lai
phei chuan kan naupan laite ka chhui kir leh a. Thian ]henkhatte hlo la thlo chhin
lo leh la feh ngailo te intithei taka min chapo khum lai te ka ngaihtuah let a. Kan
zosapte pawh khan, a ]hat loh zia hre reng si a kawng dang min dap puilo leh min
kawhhmuh tum miahlo ah zirna kan ngaihsan zia - zirna chu Lal]hutthlenga kan
]hut theihna kawng hnai ber. Vaihmite leh Thosi seh pumpelhna, Vangvat zuk leh
ruah thimpui min pumpelh tir theitu, len deng lova Sangha man theihna anih zia
kan sawi ]hin kha a ni a. Ka ngaihtuahna a dingin zirna lam uar viau si,
Agriculture lam hawi zirna kan lo nei miah bawk silohte ka ngaihtuah lai chuan
rual u zawk te demna ka nei lian hle a. Zirna kan uar lutuk kan tuarta niah ka ngai
ber a.
Chuti lama hawia suangtuahna ka hman lai chuan,ka suangtuahna zawng
zawng, dik ni ngeia ka hriat, zirna kan uar lutuk chu Agriculture a kan hnufualna
chhan a ni miahlo mai tih ka hrachhuak ta thut mai a. Chu ka thu hriatchhuah tak
chu hei hi a ni. Amah ngei ”Tlangram loneih (Jhuming or Shifting Cultivation) ngei
mai hi a lo ]hat loh em avangin kan lo hlamchhiahin, kan lo tlan san chum chum
mai a lo ni zawk. Kan tlan chhiatsan chum chum na chhan, a ]hatlohna zia
thuahhnihna i lo tarlang leh teh ang hmiang.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
27
l) Kumtina tharthawh a ngai ziah a. Lovah, Lohal, Mangkhawh, Hnuhpui, Hnuhlak
Pawhchhiat, Buh seng ... Kum tin Aw Lalpa a ngai bawk ani a. Mangkhawh lahin
hmel]hat a har si, losul haw hun alo thlenin bialnu/bialpa hmuh a hlauhamna, mi
pangai tan lah zah tuar chak a ngai a, nula tan mikhual tlangval tawn palh a
hlauhawm si. Kawtchhuahah uiin, min lo bauh ang tih a hlauhawm bawk. In
thlenin inbualna tur tui a lo awm loh phei chuan thinur thlak tak a ni.
2) Buh thar hnem ka duh leh thlawhhma zauh angai a, kum khat atan chauh ka
ram a ni dawn tih ka hre sa vek a, kum lo thar leh tura thar tam ka tum zel phei
chuan tactic (hmarel) pangai bawk ka hmang dawn tih ka hresa reng mai si a. Tu
fa teh lul hian nge chawlhsan chaklo awm ang i le.'? Mahni ram bi (huan nghet)
nise chuan lovah leh mangkhawh ka pumpelh dawn si a. Sawi thui ngai lovin kan
hrethiam mai in ka ring.
3) Ka thlai ]hat dan tur ka hre lawk vek mai a. Ka thlai chin leh thar hote hralh ve
bawk mah ila, ka lei chhuah zat tur ka chhut lawk thei vek a. Ka seng tawh hote
hmun ruakah thlai dang a chin theih tih hre mah ila, buh ka seng bak chu ka ta a
nih dawn tawh loh avangin hmalak tumna ka nei lova,engmah tak tak thawk
lovin,pawltlak nghakin ka tei hawi vel mai mai ta ]hin a ni.
Hetiang tak maia mumallo leh kumtin athara thlohpui rorel anga awm
reng mai hi a thlamuan thlak lohva, innghahna tlak anih loh zia kan hriat chian
em avangin tlanchhiatsan thuai thuai kan nghakhlel em em a lo ni zawk. Heng
zawng zawng avang hian sorkar hna hniam zawkah pawh mumal taka sum
(hlawh) hmuhna a nih avangin kan bawh ruih ruih mai a nih hi. Chuvangin,
tlangram loneih dan turah kawng ]ha zawk dapin, Zadeng tlawm tur angin in
hmukhawm zing dup mah ila, kawng ]ha zawk dap chhuah tur awm chuang
miahlo anih avangin tih tawp vat nisela, chu chu kan ram kan hnam damna tura
rahbi pawimawh ber te zing ami a ni ang. Ka duh dan tak phei chuan Sorkar hian
a khapin KHAP BUR' mai se ka duh ber mai. Nangpawhin i duh ber a ni ve thuaiin
ka ring tlat bawk a ni.
Series - II ah kan sawi chhun zawm leh dawn nia.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
28
HLAWK ZAWKA FUR THLAI CHIN DAN
R Zoramthanga
Asst.Agril. Information Officer
Directorate of Agriculture Aizawl, Mizoram
Hlawk zawk a Fur thlai chin dan tih i lo sawi teh ang. He thupui hi a
subject a zau avangin sawi tur a tam thei hle awm e. Amaherawhchu, a vaiin kan
sawi vek hman dawn lova Mizoram a loneitu ten kan hriattur ]ul zual chauh kan
sawi dawn ani.
Thlai te hi kum khatah hian a chin hun chi hnih in a then theih a; Thlasik
(Thal) laia chin chi thlai leh Fur (Nipui) laia chin chi thlai te an ni a. Thlasik (Thal)
thlai te chu a tlangpuiin Tomato, French Bean Zikhlum (Cabbage), Parbawr
(Cauliflower), Bulbawk (KnolKhol) Buluih (Radish). Buleng (Carrot), Parhlawm
(Broccolli), Alu (Potato), Motor chana (Field Pea), Badam(Groundnut), Dailuah
(Lentil), Vaimim (Maize), Bawkbawn (Brinjal), Purunnvar (Garlic), Purunsen
(Onion) leh a dang te an ni a. Fur (Nipui) thlai te chu a tlangpui in Buh
(Rice/Paddy): Vaimim, Wheat, Mai, Fanghma, Berul, Um-ei, Awmpawng.
Changkha, Hmazil. Dawnfawh, Bawrhsaiabe, Bal, Behlawi, Chhawhchhi, Bekang,
Behliang, Sawhthing, Aieng. Pangbal, Hmarcha leh a dangte an ni.
1) THLAI VEN HIMNA (PLANT PROTECTION) HMANG A FUR LAIA THLAI
CHIN HLAWK DAN:
Kan thlai chin, a rah leh a natna, a ti chhe theitu lak a damdawi hmanga
humhimna/ hrik suat dan hi 'Plant Protection Chemicals' a ni a. Rannung te hian
thlai te hi chaw atan emaw, awmna leh chenna atan emaw, in thlahpunna atan
emaw an hmang thin a, chuvang chuan kan thlai te hi thlai venna hmanga suat a
enkawl a ngai a ni. Thlai ral te hi Rannung te leh hnim (hlobet) chi te a then an ni
a. Rannung chi te chu : Mammals ( Sazu, Zawng etc.) te, sava chi hote, Anthopods
(khau, pangngang etc.) te. Helminthes (thilnung te tak te te, mit a Imnuh theih
loh) te entirnan - Bacteria, Fungi, Virus etc. te anni.
Thlai hrik suatna pawimawh tak mai hi hetiang hian then darh a ni a :
a) Physical Control: Hei hi mihring in kut hmangin emaw, len hmangin emaw,
thang chi hrang hrang hmangin emaw natna vei lai leh thlai hrikin a bawm hi
thlai peng/zar paih emaw natna venhim hi a ni.
b) Chemical Control: Hei hi damdawi chi hrang hrang (Plant Protection
Chemicals) hmanga thlai hrik te suat a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
29
c) Cultural Control: Thlai hrikte ti hlum tur leh thlai hrik ten thlai an khawih
theih lohna tura kan lo/huan neih dan hmang tih danglam a ni e.g Thlai chin
thlak, thuk taka lei laih phut, thlai chi natna do thei leh thlai hrik tena an
khawih/ei theih loh hman lehthil dangte ani.
d) Biological Control: Thlai ral engpawh. rannung emaw hnim (hlobet) leh
ramsa te an mahni ral hmanga kan tih bo hi a ni. e.g Sazu suat nan Tur te kan
hmang ang te, Tunlai a Agriculture Department in rannung thlai eichhetu suat tu
tur (Trichogramma japonicum) a siam chhuah hmanga, Buh leh thlai thar tam ta
ang chi te hi a ni.
e) Legislative Control: Hei hi dan siam hmang a thlai natna kan dona hi a ni a.
Thlai chi emaw, a peng ang pawh natna a put darh veng tura hmun danga lak
sawn phal lohna dan te hi a ni.
f) Integrated Control: Hei hi chuan a chunga kan sawi te hi a huam vek a ni.
Heng kan sawi tak ah te hian damdawi (Plant Protection Chemicals)
hman hi a lar ber leh a tangkai ber a ni. Plant Protection Chemicals hi thlaiah
natna a lo lanin emaw, thlai hrik ten thlai an eiin emaw hman a ni thin a. Tin,
natna veng turin natna lan hma pawhin hman ani bawk thin. Kan damdawi hman
him leh thlai natna leh thlai hrik lo Ian him inmil hi a pawimawh em em a ni.
Damdawi(Plant Protection Chemicals) hmanga thlai hrik suat dan hi
sawitur tam tak a awm ani tih kan sawi tawh kha. Tun hunah hian tam tak sawi
hman a nih dawn loh avangin Mizoram thlai lar ber - Buh enkawl dan chauh lo
sawi ila: Buh hi a eichhe thei natna chi 12 a awm a, a tichhe thei rannung suat dan
nen insawi teh ang.
1) Stem borer: Pangngang in buhkung a eiin, a khera, buh zikno a lo vuai a, a thi
mai thin.
A suat dan :
(a) Buh lak zawhah leilet phutin buhbul lei a mi te tih bo tur.
(b) Nursery ah leh a phunsawn atanga kar 6-8 ah 0.025 Methyl hmanga kah tur.
2) Gall fly or Midge: Pangngang angin buh kung, a tona bul lei depah eiin a
tichhe thin a, buhkung a lo sawrbawk a hnah a bawl thin.
A suatdan :
(a) Rannung te man khawm tur.
(b) Phunsawn laiin buh tiak te chu chlorpyriphos a chiah tur a ni a.
(c) Endosulphan/Nuvan/Nuvacron hmanga buh kah tur.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
30
3) Swarming Caterpiller : Phengphehlep dumpawl lian tak a ni a, a uite
pangngang tana tul tam takin buh an ei thin a, July-August hi a tam duh him a ni.
A enkawl dan : Endosulphan/Nuvan/ Nuvacron@20-25kgs/Ha. kah tur ani.
4) Rice Hispa : Rannung dumpawl, sei deuh leh kawr khauh tak nei a ni a, a
puitling leh a pangngangin buh an ei thin a, buh kung leh hnah alo sambawk thin.
A suat dan : Endosulphan/Nuvan/Nuvacron kah tur.
5) Rice Gandhi or Gandhi Bug : Rannung hring lampang ani a, buhvui a hrin
laiin a tui a tlan thin. A suat dan : Endosulphan/Nuvan/Nuvacron a kah tur.
6) Phadka Grass : Buh hnah leh buhvui a ei thin. A suat dan : Nuvan/Nuvacron a
kah tur.
7) Rice Case Worm: Pangngang hring ten a hnah eiin an ti chhum a, an hnah tih
chhum hnuai lamah an awn nan bawm (case) an siam thin. Heng an bawm siam
hi hnahah a in khai thin. A suat dan : Nuvan/Nuvacron a kah tur.
8) Thrips: Rannung te reuh te te ten hnah no khawrin an hnah chhungah an awm
thin. A suat dan: Nuvan/Nuvacron a kah tur.
9) Brown Plant Hopper : Buh kuang leh a hnah eiin a tui an hip thin a, buh lak
hunah buh kuang a kang angin a lo awm thin. A suat dan : Carbofuran emaw
phorate emaw theh tur.
10) Nematode : Thilnung te reuh te te, mit lawng a hmuh theih loh, enlenna
chauhva hmuh theih ani.
A suat dan : Nemagon hman tur.
11) Paddy Blast: Buh hnah a lo vuaiin, buh kung a, a chängah a lo dum a,
awlsamte in a tliak mai thin.
A suat dan :
a) Natna do thei buh chin tur.
b) Vawi 3-4 Bordeaux Mixture hmanga kah tur.
c) Nitrogen pek tam lutuk loh tur.
12) Foot-rot : Natna in a khawih buh chu a lo ria in alo eng thin.
A suat dan :
l) Buhkung te halral tur.
2) Tui lak leh tui paihna mumal taka siam tur.
3) Leitha buh in a mamawh aia tam pek loh tur.
4) Natna do thei buh chi chin tur.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
31
2. DAMDAWI (WEEDICIDE) HMANG A HLO THLAWH A, HLAWK ZAWKA FUR
THLAI ENKAWL DAN:
Agricul ture lama mithiam ten an chhut danin, kumtina Agriculture a kan
buh leh bal dehchhuah tichhetu leh dip ral tu chi hrang hrang laka kan hloh zat za
zela chhutin hetiang hi ani a;
l) Hnim (Weeds) atangin -45%
2) Rannung (Insects) atangin -30%
3) Natna (diseases) atangin -20%
4) Zuva dangte atangin -5%
Heta tanga han en hian hnim vanga hloh a tam ber a, hloh zawng zawng
zatve deuh thaw hial a ni. Damdawi hmanga hlo thlawh a. Fur thlai venna enkawl
na hmanrua (Weedicides) kan thlai te a lo hrisel zawk theih na tur leh a thar a lo
hlawk zawk theih na turin kan hriat tlan a tul in ka ring a, chungte Chu:
A timing A hman hun
1 ) Atrazine Thlai/Hnim tiah hma
2) Benthiocarb Thlai/Hnim tiah hma
3) Butachlor/Matache Thlai/Hnim tiah hma/hnu
4) Dalopan Thlai/Hnim tiah hnu
5) Fluchloralin Thlai/Hnim tiah hma
6) Glyphosate (Glycel) Thlai Hnim tiah hnu
7) Isoproturon Thla Hnim tiah hnu
8) MCPA Thlai hnim tiah hnu
9) Methabenze Thiazuron Thlai/Hnim tiah hma/hnu
10) Metoxuron Thlai/Hnim tiah hma leh hnu
I l) MSMA Thlai/Hnim tiah hnu
12) Nitrofen Thlai/Hnim tiah hma
13) Pendemethalin Thlai/Hnim tiah hma
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
32
14) Propanil Thlai/Hnim tiah hnu
1 5) Simazine Thlai/Hnim tiah hma
16) TCA Thlai/Hnim tiah hma
17) Triallate Thlai/Hnim tiah hma
18) 2,4-D Thlai/Hnim tiah hnu
Heng hlo thlawhna damdawi (weedicides) kan sawi te hi Mizoramah a
vaiin kan hmu thei rih lova. Mizoram a kan lakchhuah kan hmanna tur te chu
hetiang hi a ni a.
Hnim thahna hlo (Weedicides):
1) 2,4-D: Hei hi hnahbial lian chi (Broad leaf) e.g Buar, Tlangsam leh a dangte a
hman chi a ni a, Buh, Vaimim, Parbawr, Badam, Fu, Serthlum, Balhla, Lakhuihthei
etc chinna hmunah hman tur a ni.
2) Glyphosate (Glycel) : Hei hi hnahsawl sei chi Di leh a dang atan a hman tur
a ni. Fu huanah te, Alu hmunah te, Serthlum hmunahte, Balhla hmunahte,
Lakhuihthei hmunah te, Coffee leh Thingpui hmunah te hman tur ani.
3) Dalopan : Hei hi Glyphosate nen a hman dan a thuhmun a. La hmunah te, Fu
hmunahte, Alu hmunahte, Motor Chana hmunahte, Serthlum hmunahte, Balhla
hmunahte, Lakhuihthei hmunahte leh Coffee hmunahte hman tur a ni.
Heng damdawi (Weedicide) te hi khawthatni a hman tur a ni a, ruahsur
ni/ khawchhiat ni chuan hman hauh loh tur a ni.
Kan sawi tawh angin, kan thlai tan hnim (hlobet) kan thlawhfai sak tawk
loh avang hian kan thlai thar te hi a tlem phah em em mai a. Buh leh Bal leh thlai
te kan lo thar tam zawk theihna turin kan huan/lo te fai takin kan thlo tur ani a,
mihring tha ngawt a kan huan leh lo te enkawl fai a hautak em avangin,
hnim(hlobet) thahna damdawi (Weedicides) hi hmang uar zel ila. Pawisa kan
sengso tlem zawk anga, hah tak taka tha leh zung kan sen thin te pawh a lo zia
awm zawk dawn a ni.
Thlai ven himna (Plant Protection chemicals ) hman dan dik a kan hman
a, Damdawi (Weedicide) hmanga hlo kan thlawh fai that a, a tawk chauh a a chaw
mamawh (fertilizer) kan hman dik chuan hlawk zawkin fur thlai te hi kan thar
chhuak thei a. A bik takin Mizoram in a kan practice lai mek Organic Manures kan
hman tangkai deuh deuh hi kan thlai thar hlawkna tur leh mihring tan pawh a
hriselna tur thatak a ni dawn a ni. Organic Manures hman dan kim chang chu
mahni bialtu Field Staff leh Field Officer te zawhfiah nisela, anmahni nen inrawn
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
33
tlang zelin kan thlai chaw ei tur mamawh (Organic Manures) hman dan tur hriat
lo tum zel turin loneitute ka ngen bawk a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
34
REPORT OF THE INTERNATIONAL RESEARCH AND DEVELOPMENT OF NEW
CONCEPTS IN INTEGRATED PEST MANAGEMENT (IPM)
FROM 10
th
MAY - 2
nd
JUNE 2004 AT BET DAGAN, ISRAEL.
Dr. Lalmuanzovi
Instructor KVK, Hnahthial&
Assistant Programme Director (MIP)
The training of International and Development of New Concepts in
Integrated Pest Management (IPM) has been a fruitfull experience with
informative lectures, exhilarating field visits and enlightening discussions with
renounced and experienced scientist and field workers. This training course had
brought into focus about the Integrated Pest Management (IPM), its goals and
objectives, how IPM can be achieved, advantages of IPM and problems related
with chemical pesticides.
This training programe has taught us the many aspects of IPM which can
be applicable and feasible for our state. The principle of IPM concepts needs to be
made clear to each and every technical officer and staff working in this field. The
person involved in IPM must have a good knowledge about the pest, the crop, the
weather conditions and the power to convince the crop grower to use IPM
methods. The IPM methods widely used in Israel and which I feel can be adopted
in our state are as follows:
l. Physical, Mechanical and Cultural Control methods.
2. Host Plant Resistance.
3. Parasite ids and Predators.
4. Microbial Control
5. Biological approaches.
6. Biotechnological approaches.
7. Use of Novel Insecticides.
1. Physical, Mechanical and Cultural Control methods. Physical, Mechanical
and Cultural practices for pest management are the fore most important method
of preventing crop losses. Prior to emergence of crop protection sciences, the
farmers evolved many cultural practices to minimise the damage caused by
insect pests. These methods are also practised in Israel and though they are used
in our state more emphasis can be given to the methods.
a) Physical methods. Application of heat including exposure to sun rays during
hot months helps in killing a number of pests in seeds and stored commodities,
while cold storage of fresh and dry fruits and vegetables in often resorted to for
escaping fruit fly, potato tuber moth and pathogen damage. A temperature of
1C tor several days kills fruits fly maggots. Moisture can be reduced by drying
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
35
grains for storage as well dried grains (moisture contents less than 8-10%) store
in cool dry place escape insect damage. Light traps can also be used efficiently
against shoot borer, root borer and white grub.
b) Mechanical Methods: Handpicking and destruction of large sized,
conspicuous, immature or mature stages of insects is effectively used for hairy
caterpillar, leaf rollers, tobacco caterpillar- cabage butterfly, epilachna beetle,
white grub etc. pruning and destruction of infested shoots and floral parts is
effective in checking the multiplication of scales, mealy bugs, gall midges etc.
c) Cultural Practices: This includes all crops production and management
techniques which are utilized to maximize crop productivity. Decisions on crop
varieties to be grown, planting time and manner of planting, tillage, crop rotation,
field and crop sanitation etc. is to be taken into consideration. The purpose of
cultural control practices is to make the environment less favourable for the pest
and more favourable for its natural enemies.
2. Host Plant Resistance: Plant resistance is the character possessed by plants
which enable a plant to avoid, tolerate or recover attacks of insects under
conditions that would cause greater injury to other plants of the same species.
Resistant plants are used in large scale to protect plants from insect pest attack in
Israel. This though used in our state it can also be practised in a much beneficial
way.. This plant resistance has been exploited in LPM programme for the unique
feature which are as follows:
a) Eco-friendly: Host plant resistance does not cause pollution in any component
of the environment nor does it have any deleterious on man or wildlife.
b) Easily adaptable: An insect resistant variety with high yield potential can
easily be adopted by farmers, as it does not require much high cost. Specificity
Host plant resistant is usually specific against a particular insect pest complex
and does not possess any adverse effect on non-target or beneficial organisms.
d) Cumulative elective: The effect of host plant resistance does not end with a
generation of the insect pest, but lasts against successive generations.
e) Compatibility: When host plant resistance alone cannot maintain the insect
population, it can easily be combined with other tactics of insects pest
management.
3. Parasitoids and predators: Parasitoids and predators are natural enemies
which attack various life stages of insects. The effect of these natural enemies
ranges from a temporary or minor effect to the death of the host. The use of
Parasitoids and predators is usually compatible with most other tactics of
pest managenwnt expect the use of broad spectrum synthetic organic
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
36
insecticides. The introduction of natural enemies which attack the various life
stages of insect pests in IPM programmes can be used in our state by our
department to protect our crops from dangereous insect pests. The natural
enemies which can be used are:
a) Parasitic wasps Aphidius colemani against Myzus persicae, M. nicotianae and
Aphis gossypii.
b) Pirate bug Orius laevigatus against western flower thrips.
c) Predatory mite, amblyselus degenerans against thrips.
d) Predatory mite, Phytoselolus persimilis against spider mites Tetranychus,
cinnabarinus and Turticae.
There are also some beneficial insects which are not to be killed by
spraying chemicals and these insects are - Lady beetles Coccinella sp, Lacewing
Chrysoperlas camea and Pirate bug. Onus sp.
The Parasitoids and predators which are biological control agents are
available in the form of formulations so that they can be easily carried from one
place to another and also a large quantity can be carried in small containers. In
Israel some of the popularly used by control agents which can be introduced in
our state are
a) Predatory mine Neoseiulus cucumeric as a commercial product 'Thripex '
which is used against western flower thrips and broad mites in vegetables and
ornamentals.
b) Parasitic warp Aphidius colemeni in the form of 'Aphipar ' used to control
aphids in vegetables, field crops, ornamentals and fruit tree.
c) Predatory bug Orius laevigatus as Thripor ' to control western flower thrips in
vegetables and ornamental crop.
d) Predatory mites Phyloseiuhus persimillis as 'Spidex 'which control spiders
mites in vegetables, field crops, ornamental and fruit trees.
4. Microbial Control: Microbial control refers to the exploitation of disease
causing organisms to reduce the population of insects pests below the damaging
levels. The organism used are bacteria, fungi. viruses. nematodes etc.
a) Bacillus thuringiensis has been exploited in IPM programmes. This
B.thuringiensis contains substance which are active against lepidopteran.
dipteran, coleopteran species of insects.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
37
b) Entomopathogenic fungi are known to produce toxics having insecticidal
properties. A product based on Metarhizium anisopliae is used for the control of
Coleopteran pests of several ornamental crops. There are fungal pathogens used
for control of crop pests viz. Fusarium oxysporum on Nilaparmata lugens.
Verticilluim lecanii on Coccus viridis Beauveria sp on Sphodoptera litura etc.
c) The nematoda Teinernema felitae can be used against soil pests and termites
while Rhabditis sp is used against Holotricia serrate.
The major advantage of exploiting micro organisms for pest control is
their environment safety primarily due to the host specificity of these pathogens.
The cost of development and registration of these microbial insecticides is much
less than that of chemical insecticides. There is minimum effect on non- target
organism. The self perpetuating nature of most of the Pathogens both in space
and time would certainly prove to be an asset in sustainable agriculture.
5. Biological Approaches: In this Biological approach the used of pheromones,
hormonal analogues and Sterile Insect Technique is put into good use. These
Biological approaches consists of biological. control method which is approaches
consists of Bio-logical control method which is usually selective with no side
effects. There are no harmful effects on humans, livestock and other organisms.
The biological control agents posses the ability to search for their prey (pest).
This method is practised in Israel and is found to be very effective. It can be used
in our state to a great extent.
a) The used of pheromones which causes mating distruption can be put to good
use in our IPM programmes as the pheromones are not toxic, environmentally
safe and do not interfere with the beneficial biological agents. They also do not
cause hazardous effect to workers and not harmful to public health and the
application of pheromone is also very easy with long lasting effect.
b) The use of Sterile bisect Technique (SIT) to control fruit fly, Ceratistis capitata
the host of citrus, deciduous and subtropical fruit, grapes and some vegetables
can be practiced in our state. In this technique, the wild female is allowed to mate
with the sterile male and thus the wild female lay unfertile eggs. This technique
has been found to be successfull in countries like North, Central & South America,
Japan, Australia, S.Africa and Israel. This SIT can be successfully used for senous
pest and a good monitoring system is necessary for this technique.
6. Biotechnology Approaches :
Bio-technology involves the production isolation, modification and use of
substances derived by means of biosynthesis. There substances can be produced
not only from micro-organisms on cell suspension but also from entire plans.
Thus, agriculture based in such techniques can be looked at as bio-tech-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
38
nology. The used of Bio-technological approaches in IPM is the use of transgenic
plants which is simply a normal plant with one or more additional genes from
diverse sources. In IPM, the additional genes in transgenic plants are introduced
for insect resistance.
e.g Transgenic cotton plants resistant against Helicoverpa sp, Spodoptera sp.
Transgenic maize plants resistant against Ostrinia nubilalis.
7. Use of Novel Insecticides :
The use of lnsecticides derived from soil micro-organisms are used in
Israel which can also be adopted in our state successfully. The various
imporatant classes of insecticides formed mostly from soil micro-organism by
fermentation procedures are used to control harmful pest. Among them are
Avermectin' used against spider mites and lepidopteron pest species, 'Spiosyn'
against dipteran and lepidopterans and 'Pyrrole' against coleopteran and
lepidopteran insects. The use of Biological and microbial insecticides (such as
neem extract and Bt) are compatible with organic agriculture and are used in
Israel which are used in our state as well. Besides the point discussed above a
good quarantine measure will help in protecting our crop against pests and
diseases.
Most of the achievements of Agriculture in Israel can be credited to the
excellent extension service. Similarly, a much technically improved and better
extension service in our state will help agriculture reach new heights. "The result
obtained from the different laboratories of the state eg. Soil Testing Laboratory,
Bio Control Laboratory, and Bio fertilizer laboratory can be put to greater use
which will help the farmers of the state. A good cooperation among Research
Scientist, Extension worker and tanners is necessary. A lot of research can be
done in the farmer field by researcher and extension workers. In this way the
goals of lPM can be realized in the state.
IPM aims at:
l. Effective, Economically sound, ecologically, compatible, long term solution.
2. The maximum reduction of synthetic chemical pesticides which endanger both
man and environment.
3. To prevent the outbreak of pest and diseases.
4. Combination control tactics.
5. Combination of efforts towards control of pests.
6. Concentration of different culture system and their mutual difference.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
39
7. Meeting the objective of pest control while using natural method suitable to
the crop environment.
As many problems are associated with chemical pesticides it is toxic to
users consumers, non-target animals and also accumulation in soil underground
water is a great problem. Toxicity to the user, increase in pest and disease
resistance, increase in production cost, effect product quality.
The training programmes had dealt with some of the most significant
issues involving food safety, ground water contamination, environmental quality
and agricultural sustainability. For this, it is necessary to develop efficient
methods. Harmonization between man and environment through utilization of
natural resources for human needs while strictly adhering to environmental
conservation. Thus, this training has been very enlightening with brain storming
sessions, the knowledge gained from this programme will be of great use in
future for the Agriculture Department and the state as a whole.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
40
HLAWHTLINNA THURUK (PART -1)
Lalnunpuii Parte, AEO
Vanneihthlak tak mai in nikum (2006) khan Japan ah training nei tur a
thlan ka ni ve hlauh mai a. Ni 22 November atanga 14 December inkar zawng
khawvel ram changkang zinga mi ah kan han khawsa ve a ni. Hetianga rei tak
awm tur chuan mimal a kal rual a nilo. Japan sorkar hmalakna zarah kumtin
training hmingpu si in India leh Japan inlaichinna tih that nan leh Japan hnam
nunphung /zia rang hrechiang tur in Youth Invitation Programme buatsaih thin a
ni. Japan sorkar hian Indopui II-na ti chhuaktu an ni tih an hriatchian vang
hian tunah chuan remna leh muanna lamah hma a la nasa em em a, India chauh
nilovin ram hrang hrang a bikin Asia ram tan training chi hrang a buatsaih thin a,
a senso zawng zawng, kal man thlengin a tum vek thin a ni.
Nikum ah khan ram hrang 5 tan programme a siam a, India tan pawh
programme chi 2 - Science group leh Social group a siam a ni. Science Group ah
hian state paruk atangin mi 20 thlan a ni a, Mizoram atang pawh in mi 4 ( mipa 2
& hmeichhia 2 ) kan kal ve. Science Group in a zirtur ber chu -Dil Leh Lui
humhalh Dan ( Conservation of Rivers & Lakes ) a ni. State dang atanga kal hi
Central Service (IAS, IFS leh Engineer) an ni a, a tir lamah chuan insit a na duh
ang reng khawp mai. Ni 20.11.2006 ah Hotel Nikko, New Delhi ah in hmuh
khawm tur tih anih vangin ni 18
th
November, 2006 ah Lengpui Aiport atangin kan
thlawk chhuak a, a ni vek hian Delhi tlang nghal a ni. 20th Nov. ah Hotel Nikko
pan in ka thlenpui NI Lalchhingpuii, Nursery' Veng nen kan chhuak a, kan kalpui
Pu Lalhmingmuana, AEO, Agriculture Department a mi chu a thlenna ah
lam kual turin Taxi kan la a, a vawikhatna a tan kan han in zawng buai phawt ta a.
Zing dar 9 ah Hotel thlen kim tur tih kha kan in zawng buai vangin dar 10 vel ah
kan thleng thei tawk a. Hotel Nikko chu Japanese hotel ni in, a lo changkang
khawp mai a. A chhung kan lut chu an lo thu thup tawh mai a, kan thianpa tur Pu
Lalnunsanga Khawlhring, ACF pawhin min lo thlir min lo thlir hman tawh a ni.
20
th
& 21
st
hian Japanese nula in orientation programme hi a kaihrual a, a zei in a
fel thlap mai a, nui sang in inngaitlawm programme duan chhan te, thil mamawh
tur leh awm dan tur te a sawi a. Japan tawng tlanglawn, kan hman ngei ngai tur te
min zirtir nghal a ni. A sawi uar ber chu Japanese ngaih pawimawh ber chu
hunvawn dik a ni a. India ram a hun vawn dan nen a inan loh zia te, minute 1
pawh an tlai ngailoh thu te a sawi ngun hle.
Ni 21
st
tlai dar 3 ah Indira Gandhi International Airport pan in Bus
changkang tak ah kan chuang a, zan dar 9 ah Japan Airlines (JAL) in kan tum ram
pan in kan thlawk chhuak ta a ni. Thlawhna chhung nawm zia leh a thawktute fel
zia lam chu sawi lo mai ila, mahse thil pakhat tarlan loh theih loh chu hei
hi a ni. Thlasik lai a ni a, khua a vawt em avangin vansang tak a thlawk tur kan ni
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
41
bawk sia a a vawt dawn em mai tiin kan in ha lum hlawm hle a. Kan tisual nasa
mai, T-shirt chauh pawh ha ila a lum mah mah awm e tih tur in thlawhna chhung
chu an lo vawng lum tha hle mai. Darkar 7 leh minute 30 vel thlawh hnuah Narita
Airport, Tokyo kan thleng ta a. Thlawhna chuang khat tih takah a ninawm hman
lek lek a ni. Narita Airport hi chhuahsan lovin thlawhna ah kan lut leh nghal a,
minute 30 vel thlawh hnu ah Japan cham chhunga kan inpui ber tur Osaka kan
thleng ta a ni. Osaka atang hian hmun hrang hrangah kan kal kual a, India ram a
state hrang hrang awn ang hi an ni ah chuan Prefecture an ti a, Shiga Prefecture
leh Kyoto Prefecture ah kan kual ber a ni.
Kan kal chhan ber Japan lui leh dil an enkawl dan leh vawn thianghlim dan
a nih vangin Kyoto ah hian Kamo lui kan thlawh a. Kamo lui hi tun hma kum 30
kal ta kha chuan a bal in, Kyoto khua bawlhhlawh paihna ni awm hian a lang ve
tho mai. Sorkar leh mipui(NGOs) tangrual in a then thianghlim leh cheimawi ah
hma an han la tak tak chu a danglam nasa tawh mai. Tunah chuan lui kam
ah te an in fiamin, tual lenna ber ah an nei tawh a ni. Hetiang tak a mawi leh
thianghlim a an siam theihna chhan ber chu sorkar chak vang ni in a lang. Kamo
lui hi kuang zau ve tak, mahse thuk silo dam duai a luang a ni a, Kyoto
khawchhung a awm a nih vang in tunhma chuan a kam, lui hnaih tak takah in a
ding phei thluah thin. Heta cheng ho hi sorkar chuan in lian tak sak sak in
hmundangah a sawn chhuak vek a, lui atang a 50 metres a hla ah vek in an sa a, a
kam velah thing mawi chi leh pangpar an phun a, a phul nuam takah an siam
bawk a ni. A chipchiar chuan tarlanglo mai ila, helai hmuna kan awm lai a rilru a
lian ber mai chu Chite lui leh tuikual lui vel hi hetiang hian han siam ve thei ila a.
Aizawl mai nilovin Mizoram mipui tan a va han nuam dawn em. Kan ram
hmangaih dan hi a lo in chenlo hle mai tih te an ram thatna tur chuan sum leh tha
tumahin an ui lo tih te, ngaihtuahna akal thui duh hle mai.
Shiga ah hian Japan a dil lian ber ( Biwa lake ) a awm a. Lawng in dilah hian
kan chuang a, tui fim that dan tehna ah chuan 16ft thleng lawng atanga thir phek
bial (6 inches) an thlak chu kan hmu thei a ni. Kan ram dil te nen chuan in
thianghlim hleih tak a ni. Biwa dil kamah hian khua a awm nual a, bawlhhlawh
leh hnawmhnawk tui a lang hmuh tur a awm reng reng lo! ! !.
Thunawi:
1. Japan ho hi an thianghlim em em a, khawlai leh ramhnuai ah pawh bawlhhlawh
tla mai mai hmuh tur a vang hle. Kawng sirah hian Meizial bung leh a vap paihna
tur a hran in an hung thluah thin. Vawikhat pawh kan vahchhuahna ah meizu lai
min hmuh veleh kan Japanese thian chuan ashtray a rawn pe nghal vat.
2. Mi dang tan a hnawksak nih an hreh vek niin a lang. Zaidam leh dawhthei tak
hmel an pu vek. An mipate pawh zuam sual awl tak an nih hmel. Kan thianpa (Pu
Nuna) chuan pa hi an ti hlawm khawp a, an zaidamna hian an huaisen zia leh
rilru len zia a entir a ti.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
42
3. A tlangpuiin sakhua an ngaihsaklo. Buddhism leh an hmanlai sakhua zuitu an
ni ber a, Kristian chu tlemte an ni.
4. Fa enkawlna sen so a tam a, an hnathawhna lamah an buai thin bawk vang hian
fa an nei tam lo tlangpui. Fa 1 emaw 2 bak an neilo.
5. Indona in mihring leh ram a tichhiat nasat theih zia hrechiangtu an nih vang
hian primary school atangin remna pawimawh zia an in zirtir nasa hle.
6. Japan ho hi hnampui tih an hriatna chu midang an pawh huam lova, biak pawh
tawh chuan engpawh tihsak an huam zel mai.
7. Tlawmngaihna an vawn nung zia chu entirna tawite han tarlang ila Mizo ho (mi
4) zan chaw ei turin Indian Restaurant ah kal kan tum a, kan zawn fe hnuah pawh
kan hmuh theih loh vangin kawng a kal mi pakhat kan zawt chawt mai a, a lo hre
biklova. A kal leh ta mai a minutes 15 hnu velah a rawn lang leh hlawl a, Indian
Restaurant chu a lo zawng kual a, a hmuh hnuah min hruai turin a lo kir leh vang
vang a lo ni.Hetiang ang hi hmun hrang hrang ah kan tawng nasa hle.(chhunzawm
tur).
PU LAIBUAIA
Pu Laibuaia hi kan Department Officer hote zingah chuan B. Sc (Agri) ni
lo zingah a thleng sang pawl a ni ve a. A ma sawi fiamthu ang deuhin Zawhte
upata ka hlawhchhuah ve mai mai a ni a ti thin a. Zoramin Agriculture awmzia
pawh kan hriatthiam loh laia thawkin, bul lo tantute zing a mi a ni a, mi kan la
tlem vangte ni pah fawmin a pension erawh hi chuan DAO-ah a pension a.
Thiamna-ah erawh chuan B.A.T chauh ani a. Hnahthiala kan Agri Training Centre
ITC kan tih ang saw a ni e. Amaherawhchu, a thiamna hniam hle mahse, kan
department officer ho zingah a ni tluka fate ti puitling an awm lohna hi a
fakawmna leh chhuanawmna lai tak a ni. Officer puitling a nih chhung hi chu kum
kua (9) emaw awrh chauh a ni a. A thawh tan tirh lama an khawsak harsat dan
thin chu a hre duh tan chuan an thenawm khawvengte zawt ila a chiang ber ang.
Tunah chuan in nuam tak, Governor Bangla atan pawha iaiawm loh khawpa
nuamah a cheng ta. A chanchin tarlan hmain a fate dinhmun lo tarlang hmasa
lawk ila.
HRANGHLUITE HUANG
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
43
Kum1952 ah Nl.Lalzikpuii Sailo nen an innei a, fapa 3 (pathum) leh Fanu
4 (pali) an nei. An fate leh an hna chelhte Chu:-
1) Lalropara - Joint Director
Account & Treasuries Deptt.
2) Biakhluni - Deputy Director
Account & Treasuries Deptt.
3) Dr. Zoliana - MBBS (Radiology)
4)Dr. Lalhmangaihi- MBBS (MD) Specialist
5) Laldinpuii - Assistant
6) Lalhmingmawii - MBBS (MD)
7) Vanlalhmaia - SDO PHE Department
Heng hi an fate leh an hna chelhte a ni a. Kan nu leh pa ten an tum leh
duh thu an lo sam thin, an fate Pisa babu nih tir kha ani a. Kawla ni chhuak
chhiara Vaihmite seh leh ruahpui vanawn tuar lovin, vawiinah enge ka
thawh anga, khawi lamah nge ka tuan ang, tih ngai miah lova fate hmun sang taka
a hlan kai vek avang hian Pathian malsawmna a dawng kan ti lo thei lovang. Fate
puitling taka enkawl zingah chuan kan Department hotute mai bakah, Mizoram
pum huap pawhin mi hlawhtling berah dah phal lo mah ila, fanau enkawl
hawhtling ber berte zing a mi chu a ni pha hrim hrim mai. Vanduai thlak takin,
kum 1997 April Ni 21 khan a thiannu Pi Zikpuii hian a boral san hlauh mai.
Kan sawi tawh angin Pu Lalbuaia hi kum 1925 ah a piang a. Kum 1944
September thla atanga 31.7.1953 inkar Sipai ah tangin Hav. Clerk hna a thawk a.
Sipai a ban hnu hian rei pawh chawl lovin 19 th Dec. 1953 ah Fruit Demonstrator
hna a hmu a. Hetih lai hun hi District Council kan nih lai a ni tih kan hre theuh
awm e. Aizawl-a an Office-ah chuan Inspector hovin an awm a. Office a thawk te
chu
Inspector - Pu Saithuama
LDC - 1 (Hming ka ziak lo hlauh) Pu Hmartawnphunga ( 1954 a pension ta) Ex.
CM Pu Lalthanhawla Sailo pa leh Pu H. Vanthuama te an ni. Kum 1958 ah AAI
(Assistant Agri Inspector) ah a kaisang a. Kum 1968 ah AEO-ah a kaisang. Kum
1979 ah SDAO-ah kaisangin kum 1982 ah DAO-ah a kaisang a. Kum 1988 ah a
pension ve ta a ni. A thawh tantirh atanga a thawh tawhna hmun te chu hetiang hi
a ni.
December 1953 ah Agri. Demonstrator-in a lut a. Aizawl Chite Farm ah
Fruit Demonstrator in a awm a. AAI a a kaisan hnuin 26th Jan. 1959 ah N.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
44
Vanlaiphai ah sawn a ni a. Kum 1962 September ah Champhai ah sawn leh a ni a.
Kum 1963 ah Chite farm-ah bawk an sawn lut leh a. AEO a kaisan hnu lawk kum
1969 September thlaah N. Vanlaiphai ah sawn a ni leh a. Rambuai hlim a nih
avangin Lungdar ah AO-in an awm tir nghal bawk. Kan hriat reng tur chu hetih lai
hian Agri hi BDO hnuaia awm a ni tih hi. Kum 1972 ah Chhingchhip ah sawn a ni
leh a. Kum 1973 ah Bilkhawthlir Chemphai farm enkawl turin an sawn leh a. Kum
1974 August ah AEO in W. Phailengah an sawn leh a. Kum 1975 ah BDO office
hawnah BDO charge lain a awm a. Kum 1977 ah Aizawlah sawn ani leh a. Kum
1977 hian Agiculture Department hi Block atangin a indang a, Department hranin
a din tantirh lai a ni a. Kum 1977 ah Aizawl West District hawn a ni a. Tichuan
kum 1979 ah SDAO-ah kaisangin Aizawl West Districtah dah zui a ni. Kum 1982
khan Lunglei District hawn thar a ni a. Tichuan 1982-ah Lunglei DAO atan sawn
phei leh a ni a. Kum 1983 October 5
th
ah Aizawl ah rawn phei leh in Aizawl West
District ah DAO-in dah a ni leh a. He hmunah hian kum 1988-a a pension thlengin
a awm ta a ni. A hnathawhna hmun a hmuh dan ka zawh chuan "Ka hnathawh hi
ka phu loh thawk niin ka in hria a, nuam ka ti em em reng mai. Hrehawm ka tih
hunlai sawi tur ka hre reng reng lo" tiin min chhang. Hengtiang ang nuam ti taka
hnathawh chawl san thei (Pensioner) kan nei hi a vanneih thlak hle a ni. Tunah
Pu Laibuaia hi kum 80 chuang niin hrisel takin Aizawl Chanmari West-ah a
khawsa mek.
Interviewer H.Joela
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
45
‘A’ APPOINTMENT:
Pu M.C.Lalramenga chu Gram Sevak (Contract Basis) in Vaphai Circle a
thawk turin appointment pek ani.
'B' TRANSFER & POSTING:
Sl. Name of Officers Present place of posting New place of posting
No. & Designation
1. S.Lalchhuanawma, DAO Office, Mamit DAO Office, Kolasib.
SMS (Agro)
2. Lalringliana, ARO J.D (LUB) Office SCE Section, Dte. of Agriculture.
‘C’ PAWIMAWH DANG:
1. FARMERS' TOUR:
Agriculture Technology Management Agency (ATMA) Scheme in a phalsak
angin, Mizoram a Farmer 16 (sawm leh paruk) thlan chhuahte chu Krishi Expo-
2007, Pragati Maidan, New Delhi ah ni 21
st
25
th
February, 2007 an neih enpuia.
Study Tour neih pui a ni a. Heng mite hi Ni 27.2.2007 khan Aizawl an lo thleng a,
Pi Lalnunpuii Parte, AEO in a hruai a ni.
2. ORGANIC FARMING ZIRCHIANNA TOUR:
Agriculture Officer - Pu H. Thankhuma, Deputy Director of Agriculture
(Extension), Pu Tlangtimawia Zote, SMS (Agro), Pu Challianenga, Gram Sevak
(Cameraman) leh Pu Zonunsanga, M.J.A Gen.Secretary te chu Kerala State ah
Organic Farming zir chiang turin Mizoram Sawrkarin atira, Ni 19.2.2007 ah
Aizawl chhuahsan in Kerala State ah Organic Farming an tih hlawhtlinna hmun
hrang hrang an zuk enkualin an zuk zir chiang a. Vawiin 27.2.2007 hian Mizoram
ah an rawn thleng leh dawn a, Mizoram tan thil lawmawm leh thil tha an rawn
puak chhuah ngei a beisei awm a ni.
3. AGRICULTURE EXHIBITION, LUNGLEI AH NEIH A NI:
KEIMAHNI
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN-MARCH 2007
46
Agriculture Technology Management Agency (ATMA) Scheme tih
hlawhtlin nan leh tih hmasawn nan Agriculture Exhibition, 2007 Lunglei District
pum huapin, Lunglei ah 1.3.2007- 23.3.2007 thleng neih a ni a. He Exhibition hi a
hlawhtling tha in mipui ten an hlut hle ani.
4. MAUTAM TAM VENNA ATANA HMALAKNA KAL ZEL:
Mautam tam venna atana hmalakna kal zel ah Aieng uar taka ching turin
Mizoram Intodelhna Programme hnuaiah kalpui zel a ni a. Ni 26.2.2007 atang
khan Aieng Ching turte a hmunah enfiah sak tan an ni a, an Aieng neih pawh
engemaw zah chu leisak tum an ni. Farmer ten hlawhtling taka Aieng an chin
theihna turin High Yielding Variety rampawn atangin 1 Kg Rs. 16.60 hisap in
farmer te chin tur lakluh tum a ni a, kan sawitawh angin Mizorama loneitute
tharchhuah, hralh tur an neih ang ang te chu 1 Kg Rs. 8.50/- a leisak an ni. Kut
hnathawktu ten hlawkna tam zawk an tel theih na atan he ruahmanna hi siam a
ni a, Nodal Department chu Horticulture Department a ni.
5. NORTH EAST AGRICULTURE FAIR:
Ni 5
th
- 7
th
March, 2007 khan UMIAM, Meghalaya ah North East
Agriculture Fair, 2007 a awm a. Mizoram atangin Progress Farmers- 25 an kal ve
a, Pu H.Joela, S.O-cum - S.A in a ho a ni.
6. TRAINER'S TRAINING ON QUALITY CONTROL ARRANGEMENT ON SEEDS
NEIH A NI:
Ni 5
th
- 6
th
March, 2007 khan Agriculture Conference Hall ah Trainer's
Training on Quality Control Arrangement on Seeds tih chu neih a ni a. Officer te
an kal tha in an hlawkpui hle a ni.